Tag archieven: Midden-Oosten

De draad van Ariadne – De Parijzenaar van Isabella Hammad

Geplaatst op door
Beantwoorden

Afgelopen tijd las ik, net als de andere volgers van de NRC Twitterleesclub van Bas Heijne, de debuutroman De Parijzenaar, of, Al-Barisi van Isabella Hammad in een vertaling van Gerda Baardman en Jan de Nijs (uitg. Ambo|Anthos).

Omdat ik het niet chic vind, om daar een recensie over te schrijven – niet voor Literair Nederland en niet op mijn blog –, had ik eerst het idee om een paar draadjes uit deze roman los te trekken en beschrijven, maar die draad wordt eigenlijk al in de titel gegeven en is niet origineel. Daarom kies ik ervoor, om achter elkaar enkele citaten weer te geven die me om verschillende redenen hebben geraakt; de lezer kan er dan zelf, als Ariadne, een draad uit trekken en wordt misschien aangespoord om het boek óók te gaan lezen.

Deel een
‘De voorspellingen van Tèta behoedden niemand ergens voor, want ze wist op het moment zelf nooit wat ze betekenden en werd louter geplaagd door de gave van de terugblik’ (p. 27).

‘Ik luisterde heel aandachtig naar hun argumenten en naar hun discussies na college. Ze leunden op een bepaalde filosoof en regen de zinnen aan elkaar, en ik begreep dat het alleen maar taal was en niets met het leven te maken had. Van het leven wisten ze niets’ (p. 109).

‘Volgens mij zijn wij ervan overtuigd dat het leven zin heeft en worden we voortgedreven door de wil om erachter te komen wat die zin is. Hetzelfde geldt voor zaken uit het verleden als ze belangrijk voor ons zijn’ (p. 113).

‘De zomer stond in volle bloei’ (p. 139).

Deel twee
‘Elk kledingstuk werd aangepast aan de wensen van de klant en die veranderingen werden dan bij de volgende bestelling vaak ook weer toegepast. In Midhats ogen zagen die stilistische compromissen eruit als fouten’ (p. 259).

‘Antoine kende de klokkentoren goed. Hij stond bij de Jaffapoort, een overblijfsel uit de tijd van de oude sultan (…). Naar verluidt was hij gebouwd toen men de westerse tijdrekening overnam, ten teken van de moderniteit van de sultan’ (p. 331).

‘In de trein wisselde Tèta het gebruikelijke ritueel van afstandelijk gebed af met een heel nabij soort agitatie die te zien was aan haar handen, die ze met gestrekte vingers heen en weer bewoog alsof ze op de tamboerijn speelde’ (p. 361).

Deel drie
‘Hij herinnerde zich zijn jonge jaren als student, geheel in beslag genomen door het drama van zijn “ballingschap” in Parijs (…), bezeten van het idee dat het belangrijk was om te discussiëren met het doel verder te komen (…). En nu, door de arak nauwelijks tot spreken in staat, glimlachte hij mompelend naar zijn neef en landgenoten. Dat was zijn leven niet’ (p. 419).

‘De fellahien [boeren] hebben een voorliefde voor plaatselijke heiligen, `awliyè en leiders die niet halal zijn. Maar zo rekkelijk en veranderlijk zijn de wetten nu juist aan de randen van de islamitische wereld’ (p. 454).

‘Die premisse had eruit bestaan dat Nablus, afgeschermd van de wereld door Ebal en de Gerizim, bepaalde eigenschappen van barnsteen bezat: aanvankelijk vloeibaar, maar uitgehard tot een conserveermiddel waarin voor het nieuwsgierige oog een gestolde kern viel waar te nemen’ (p. 471).

‘Hij was twee mensen: de ene hier, de andere daar, die andere, jong, slank, argeloos, niet toegerust voor de strijd’ (p. 491).

‘Hij zou zich gemakkelijk van “de Parijzenaar” kunnen distantiëren, want dat was hij zelf niet, het was een personage dat hij graag speelde’ (p. 529).

‘”God”, zei hij en hij hief de hand ten afscheid. Hij maakte de zin niet af’ (p. 574).

Zo achter elkaar, zie ik niet alleen dat Isabella Hammad een prachtige boog, een schitterende opbouw in haar eersteling aanbracht, maar óók dat het onderliggende thema van de roman (een historische roman over het Midden-Oosten) een Oecumenisch Leerhuis verving, dat door de maatregelen ten gevolge van de coronacrisis geen doorgang kon vinden. Drie leerhuismiddagen over ‘Joden en Israël, Palestijnen en Palestina’ met  Anton Wessels, Janneke Stegeman en Wilken Veen. Jammer – maar literatuur kan zoveel méér zeggen dan inleidingen en discussie na de pauze.
Dat leerhuis wordt vast wel weer opnieuw aangeboden, maar dan draag ik de inhoud van de roman vast als geestelijke bagage met me mee. En helaas de verdrietige wetenschap dat één van de organisatoren van het leerhuis, Piet Alberts, gisteren aan het coronavirus is overleden. We zullen hem dan gedenken alvorens we ons in de in deze roman al aangesneden thematiek verdiepen.

God in Nederland

Geplaatst op door
Beantwoorden

God in Nederland

De Bron_Amsterdam

Gisteren woonde ik een dankdienst bij voor het leven van een achternicht die op 98-jarige leeftijd is overleden. En als zo vaak werd ik heen-en-weer geslingerd in het weten: ja, daarom ga ik (nog, als je het rapport God in Nederland mag geloven) naar de kerk. En een: wáárom ga ik nog naar de kerk als er zulke taal wordt gebezigd?

Ja, daarom!
De dochter van de overledene vertelde mij na afloop dat ze via de overdenking de bijeen gekomen familie, vrienden en bekenden wat mee had willen geven. En dat is haar gelukt. Haar moeder had – net als mijn moeder – tot vlak voor haar dood telkens om water gevraagd. Op een gegeven moment (zij vatte dit letterlijk op) tot haar doordrong, dat haar moeder eigenlijk en misschien wel meer vroeg om Bijbels water.
Op dat inzicht waren enkele liederen in de dienst uitgezocht: De Heer is mijn Herder en: U kennen, uit en tot u leven:

Gij zijt het water ons ten leven;
de bronnen van de eeuwigheid
zijn ons ter lafenis gegeven,
zijn doorgebroken in de tijd.
O Gij die als een bron ontspringt
in elk die tot U komt en drinkt.

Nee, waarom?
Dergelijke mooie gedachten moesten het in de overdenking van een rooms-katholieke pastor die de overledene had gekend als bewoonster van het huis waar zij geestelijk verzorgster is, opnemen tegen ideeën die ze blijkbaar kwijt moest, al hebben ze voor zover ik weet niets te maken met het gedachtegoed van mijn achternicht.
De pastor bracht de vluchtelingencrisis ter sprake. Deze werd in verband gebracht met het ‘Eigen volk eerst’, wat in één adem (een slechte adem, zou ik zeggen) werd doorgetrokken naar “de” Israëliërs en “de” Palestijnen. En ja, Jezus had dit natuurlijk doorbroken. De jood Jezus, was Hij eerder genoemd. Een fijne nuance nietwaar.
Als je op internet gaat zoeken, vind je het verband met ‘Eigen volk eerst’ vaker. Op antizionistische en antisemitische sites wel te verstaan. Dat dergelijke ideeën nog steeds, en door het conflict in het Midden-Oosten steeds sterker de kerk in sijpelen, zou tot een weerwoord moeten oproepen. Ik heb dat gisteren niet gedaan, want de gelegenheid vroeg daar niet om.
Maar het slotlied, Wat de toekomst brenge mogen, heb ik daardoor wel met een gemengd gevoel meegezongen.

Twee Vlaamse vrouwen

Geplaatst op door
Beantwoorden

Lieve JorisIk heb een haat-liefdeverhouding tot oorlogsverslaggeving. Die begon op de middelbare school. Voor het eindexamen Engels las ik A farewell to arms van Ernest Hemingway. Een boek van de grote, baardige macho die het er mij eerder om te doen leek de held te willen uitgangen dan dat hij woorden vond voor wat niet te beschrijven valt.

Had ik als overmoedig oordelende puber er weet van dat oorlogsverslaggeving nauw samenhangt met de dood willen tarten? Wist ik veel dat Hemingway later de hand aan zichzelf had geslagen? Misschien had ik dan genuanceerder geoordeeld. Wie zal het zeggen. Een held is Hemingway in ieder geval voor mij niet geworden. Een antiheld overigens evenmin.

Mijn idee van wat een held en wat een antiheld is, veranderde in één klap toen ik op de televisie een interview zag met eerst Els De Temmerman en later Lieve Joris (zie foto) – allebeide geboren na de dood van Hemingway.
Voor mij zijn het helden omdat zij beantwoorden aan de definitie die Susan Neiman aan het begrip gaf: ‘Een persoon die de dood trotseert en datgene doet wat hij juist acht.’

Els De Temmerman begon bij Artsen zonder grenzen, in Soedan. Daarna ging ze aan de slag als correspondent in Afrika. Zo was zij in Rwanda tijdens de genocide, in Oeganda toen er kinderen werden ontvoerd.
Lieve Joris heeft niet alleen Afrika maar ook het Midden-Oosten en later Azië als werkterrein; afgelopen seizoen vertelde ze erover tijdens een inleiding op één van de concerten in de AAA-serie van het Koninklijk Concertgebouworkest. Volgens Wikipedia heeft ‘Joris veel gereisd door landen waar de situatie vaak niet ongevaarlijk was en heeft haar belevenissen beschreven, waarbij ze een link legt tussen de gebeurtenissen in de levens van de mensen die ze heeft ontmoet en de politiek-sociale en culturele context.’

Lieve Joris geeft geen neo-kolonialistische waardeoordelen, maar probeert te achterhalen hoe volken zelf hierin staan zonder zelf overigens buiten schot te blijven. Dit geeft haar werk, samen met de context die ze biedt, in mijn ogen uiteindelijk een meerwaarde boven dat van De Temmerman.

Blog n.a.v. de 80ste verjaardag van het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV) en een literaire avond met Lieve Joris en de Congolese schrijver Fiston Mwanza.  Over schrijven, ballingschap, reizen, passie, armoede en Congo naar aanleiding van de vertaling van Mujila’s debuutroman Tram 83. Aflevering 1 in een nieuwe reeks onder leiding van literatuurcriticus Margot Dijkgraaf. Openbare Bibliotheek Amsterdam, 8 december 2015, 20.00 uur.

 

De ontmoetingen van Walter Vilain

Geplaatst op door
Beantwoorden

Walter_VilainIn het Singer Laren is van 16 juni t/m 30 augustus 2015 een tentoonstelling te zien o.d.t. Belgische schone, met werk van Ensor tot Magritte.

In Mens en melodie (2006/nr 6) schreef ik een artikel over een minder bekende Vlaamse schilder/dichter/ componist: Walter Vilain (zie afb.), dat ik hier herplaats.

In het klooster Eibingen bij Rudesheim wordt het Liber Scivias van Hildegard von Bingen bewaard. Op één van de miniaturen daarin staat Hildegard afgebeeld met aan haar borst Mozes, onder haar hart Abraham en in haar schoot tal van profeten.
Ik moest aan deze afbeelding denken bij het doorbladeren van de monografie die Pieter Van Reybrouck wijdde aan de Belgische kunstenaar Walter Vilain (geb. 1938 in Sint-Idesbald). Vilain heeft, à la Hildegard, heel veel, in zijn geval beeldende kunst verinnerlijkt. Al bladerend vraag je je af: wie spreekt hier door Vilain nog meer tot mij? Zijn het Jan Schoonhoven, Pierro Manzoni, Kurt Schwitters, Rouault, de late Constant? Of moeten we nog veel verder terug in de tijd, naar de Vlaamse primitieven, het Italiaanse Quattrocento? Misschien zelfs naar de kalligrafie uit het oude Japan, zoals ook een compositie als Les Hospices II semi-oosters aandoet. Of het andere uiterste, ook in tijd naar satellietfoto’s van het Nabije en Midden Oosten?
De vraag is echter of dit niet evenveel zegt over wat in mij, de beschouwer (door)leeft. De kunst van Vilain wordt opgeroepen door wat híj heeft gezien en waar híj zich mee verwant voelt. En het kijken ernaar roept herinneringen op aan wat ik tot nu toe in mijn leven heb gezien en in mijn geheugen opgeslagen. Met alle beperkingen en mogelijke vertekeningen van dien, en mede bepaald door de gebeurtenissen van de tijd.

Zo kan het niet anders dan dat Vilains aquarel ’t Laatste Oordeel (1994) anders wordt bekeken als je de gelijknamige polyptiek van Rogier Van der Weyden (Hôtel-Dieu, Beaune) kent. En dat Vilains De globale omarming (1985), waarin een ingepakt bos witte (kunst)rozen aan een deurklink op een golfplaat is bevestigd, als een viool op een werk van Tapiès, na de kindermoorden in België andere gevoelens oproept. Althans bij mij, want Van Reybrouck kijkt er met andere ogen naar. Hij ziet het bosje bloemen als ‘een scheut humor, als tegengif voor de ongenadige roest.’
Op deze manier zijn Vilains werk ontmoetingen. ‘Ontmoetingen met het werk van andere schilders, dichters, filosofen (…). Maar vooral ontmoetingen met de alledaagsheid in haar breekbare glorie. Met de herhaling die zowel verveling als opwinding, gewoonten als verschillen mogelijk maakt.’

Het beeld overdoen
Van Reybrouck laat in zijn boek het werk van Vilain dat van de filosoof Gilles Deleuze (1925-1995) ontmoeten. Het gaat te ver om hier diep op in te gaan, maar in één zin samengevat ziet Van Reybrouck dat Vilain zich ‘in de haptische ruimte’ beweegt (tastend, voelend), ‘nomadisch’ is en ‘de kracht van rizomen’ kent. Met andere woorden: Deleuze ging uit van een ondergronds wortelsysteem (rizoom) waar niets hiërarchisch is, maar heterogeen en verschillende verbindingen aangaat. Het gevolg is ver-beelding, het beeld overdoen in de klassieke zin van het woord: een relatie ermee aangaan, en aldus tot op zekere hoogte een nuancering van het eerder door mij gebezigde – en door Deleuze gehate – begrip ‘verinnerlijking.’

De eerste en grote ontmoeting die Vilains leven als kunstschilder beïnvloedde, was met de Belgische schilder Paul Delvaux (1897-1994). Dit was tijdens zijn studie monumentale schilderkunst (1955-1958) aan de Hogere School voor Architectuur en Decoratieve Kunsten Ten Kameren in Brussel. Niet alleen als schilder ging hij de ontmoeting met het werk van Delvaux aan, maar ook als dichter en componist. Zo schreef hij zelf de teksten voor de Mélodies voor sopraan en piano van zijn cyclus Delvauxiana, die eveneens stukken voor pianosolo omvat.
Op de één of andere manier heeft Delvaux zowel meer componisten als auteurs geïnspireerd. Onder meer Robert Steyaert, die woonde in Sint-Idesbald en als pianodocent was verbonden aan het Conservatorium in Brussel en Vilain heeft gevormd. Vilain beshouwt hem, zoals hij in een gesprek met mij zei, voor alles als zijn ‘spirituele leraar.’ Steyaert was zoon van een schilder en zelf zowel kunstschilder als componist. Onder andere van Hulde aan Paul Delvaux.

Wat de literatuur betreft denk ik aan de romans Het groen van Delvaux (1996) van Willem Brakman en Dossier Delvaux (1997) van Koen Vergeer. Brakman legt in zijn boek het beeld van de halfopen Passage in Den Haag op dat van het schilderij Acropolis (1966) van Delvaux (Musée National d’Art Moderne, Parijs). Zo ziet hij ‘relatie’ en ‘verinnerlijking’ bij in dit geval Villains leermeester in elkaars verlengde: de mens heeft twee zielen, ‘een die naar buiten kijkt (…), en een die naar binnen kijkt.’ Twee absoluten die elkaar ontmoeten als een vrouw uit de alledaagsheid de Danaë van Rembrandt, verinnerlijkt in de vrouw op het schilderij van Delvaux. Delvaux deed met andere woorden het beeld van Rembrandt over. Zo werd híj, aldus Vergeer, uit poëtische verwondering bezield en niet omgekeerd. Gelijk Pygmalion, die volgens Ovidius in zijn Métamorphoses verliefd werd op een door hemzelf vervaardigd beeld.
De twee zielen staan in Delvauxiana in een dynamische betrekking tot elkaar: heftige interrupties en kinderlijke eenvoud in Les Cariatides, boogie woogie en Poulenc in Le viol, het imitatorische en haast minimalistische in Pénélope. Zó te componeren is om Jacques Derrida (1930-2004) – een andere grote Franse filosoof – te parafraseren ‘veinzen zich’ tot Delvaux ‘zelf te richten, in mij buiten mij.’

Niet-verdingde werkelijkheid
Bij deze inwendige ontmoetingen, met Delvaux en anderen, en bij deze uitwendige ontmoetingen, de interpretatie van de toeschouwer en luisteraar, gaat het niet om het vertellen van een verhaal. Vilain denkt zonder woorden, zoals bij de oude Brahmaan van Marapur. De tweede legende van Rabindranath Tagore vertelt dat wanneer Rabindranath de verlichting deelachtig werd, hij begon te zingen. Zonder woorden. Zoals de vocalises, als een echo of als verdubbeling van een trompet (Ouverture) of de strijkers (Balletsuite) in Vilains Coxydeana. Muzikale equivalenten van wat Vergeer kenmerkend voor Delvaux noemde: ‘verdubbeling, herhaling, verwisseling’, Derrida als kenmerkend omschreef voor Celan en Van Reybrouck voor Vilain.

Een schilderij dat veel betekenis onthult en verhult, een muziekstuk dat veel betekenis in zich bergt, de plek van de ontmoeting, de interactie tussen de binnen- en de buitenwereld. Op die plaats, die ruimte in de zin van Maurice Blanchot (1907-2003), ‘het vol-ledige van de leegte’ zoals Walter Vilain het noemt – in dat ene moment, die ene passage licht alles op, wordt de sleutel van het schilderij of het muziekstuk aangereikt, wordt – zoals bij Lucio Fontana (Concetto spaziale, Hamburger Kunsthalle) – letterlijk een blik gegund in de ruimte achter het schilderij, achter het beeld. Het zijn de meest beeldende, niet-verdingde en aan de werkelijkheid ontleende metaforen: het bosje bloemen in het reeds eerder genoemde De globale omarming, de Rialtobrug in Veneziana, het octaaf in Le miroir, de schijnbare gil in Le viol, de unisonopassage (Solitude) in L’echo – herinneringen aan het beeld, aan het woord als van Mnemosynè, de moeder der Muzen, zoals de mijmering in de Toccata uit Veneziana, als

Grida di nuovole
Echi di violini

zoals Vilain dichtte – in zijn eigen vertaling: Hij roept vanuit de wolken / en het weerklinkt als violen.

De plek van de ontmoeting is de ‘Zwischenwelt’, de ruimte tussen beeldende kunst en muziek, ‘de actie van de leegte’ (Vilain) omdat het de plaats is waar beide zich daad-werkelijk manifesteren, de ziel waar ‘eenzelfde observatie’ (Vilain) ontstaat. ‘Muziek is een sculptuur, door het ritme, het élan, de glooiingen, de holtes en het ruimtelijke,’ aldus Walter Vilain tijdens een inleiding tijdens de première van zijn pianocyclus Veneziana, 22 juli 2006 in Koksijde.

Dit midden, deze ruimte is niet alleen de plaats van ontmoeting tussen beeldende kunst en muziek, waar beide uitingen tot hun recht komen, maar ook de plaats waar zij die Vilain inspireerden samenkomen met hen die zijn werk interpreteren. Het midden is het mysterie, het onvernoemde geheim dat zich in ontmoetingen en interpretaties als onder het hart of in de schoot van Hildegard von Bingen vol-ledig prijs geeft.

In stille verbondenheid

Geplaatst op door
Beantwoorden

ZadkineTijdens de zesdaagse oorlog in Israël, in 1967 – ik was toen veertien jaar – heb ik om mij nu onduidelijke redenen een plakboek gemaakt met knipsels uit allerlei kranten en weekbladen. Voorin ligt een afbeelding uit een krant van 14 mei 1970, die ik er dus later in moet hebben gelegd: De verwoeste stad, het beeld van Zadkine van een man zonder hart in het naoorlogse Rotterdam (zie afb.).

Ik stuit op een knipsel met de kop ‘A’dam demonstreert uit sympathie voor Israël’. Een stoet van 15.000 mensen liep vanaf het Frederiksplein, lees ik. ‘Een stem vroeg via de geluidswagen: Wat willen we? De massa antwoordde: Vrede. De stem: Waar? De massa: Israël.’ Als was het het openingskoor uit Bachs Matthäus Passion: Sehet – wen? Sehet – was? Sehet – wohin?

Even verderop in het plakboek zit een soortgelijk knipsel over een demonstratie in Groningen. Vijfduizend mensen luisterden er naar sprekers, waaronder rabbijn
J. Soetendorp die het regime van Nasser ‘in wezen een voortzetting noemde van de politiek van het nationaal-socialisme’. En dan gaat het verder met foto’s van de Gaza-strook, een artikel van David Nazarella over GAZA na de strijd.

Het laatste knipsel heeft als kop: ‘JERUZALEM een jaar later’ en komt uit het toenmalige Algemeen Handelsblad (24 juni 1968). GAZA met een hoofdletter, JERUZALEM met een hoofdletter; zo ging dat blijkbaar toen.

Ik zou zo verder kunnen gaan, zoveel jaar later. Met berichten over demonstraties, nu in Den Haag en Amsterdam. Wat willen we? De 180 graden gekantelde antwoorden vergeleken met 1967, de leuzen en gelijkstelling van nu Israël met het nationaal-socialisme kennen we. En de misselijk makende link naar joden in Nederland ook.

Maar het is zoals Arjan Plaisier, de scriba van de generale synode van de PKN schreef: ‘Wij accepteren geen land van ‘minder Marokkanen’. Wij accepteren geen land van minder Joden en al helemaal niet van ‘weg met de Joden’.” Noch het één noch het ander.

Er zat nog een klein knipseltje in die Multomap: ‘Ook in Utrecht’. In Utrecht is in 1967 door studenten een stille tocht gehouden, ‘om uiting te geven aan hun ongerustheid over de gebeurtenissen in het Nabije Oosten.’

Niet Eyless in Gaza, zoals de boektitel van Aldous Huxley luidt, of het moet het blinde recht zijn. Niet horende doof. Maar stil, opgekropt geschreeuw, zoals het beeld in Rotterdam. Omdat we het ook niet weten, maar uiting willen geven aan onze verbondenheid. Met het hele Midden Oosten. Met joden en Marokkanen in Nederland.

Hemelse klanken?

Geplaatst op door
Beantwoorden

Reigl‘Hemelse klanken’ hing er als opschrift bij het concert van Ensemble 315 in de Amsterdamse Nieuwe Kerk. Het programma bewoog zich van onder meer de Twee Hebreeuwse liederen van Ravel naar de Youkali Tango van Kurt Weill, de verklanking ‘van het onbereikbare paradijs’ aldus sopraan Ella Rombouts.

Het kan niet anders of er resoneert bij muziek als deze op een dag als vandaag de toestand in Gaza en Israël mee. Een vriendin belde erover op, maar wilde me ook attenderen op het recent in Nederlandse vertaling uitgekomen boek van Amos Oz en Fania Oz-Salzberger: Joden en woorden. ‘Hij zet vraagtekens’, zei ze. ‘Stelt vragen, maar geeft geen antwoorden’.

Net als Ravel in het tweede Hebreeuwse lied, op Jiddische tekst. Waarbij de vraag hetzelfde luidt als het antwoord. Het is als het landschap van de Hongaarse kunstenares Judit Reigl (zie afb.), dat ik zag in het Musée des Beaux Arts in Caen: de hemel die de aarde kust, met een ‘dunne’ rij bomen ertussen.

Hemelse klanken? Nee – die konden de musici in de Nieuwe Kerk niet bereiken, want een cirkelzaag buiten drong tot binnen door. Haast symbolisch voor het onbereikbare paradijs. En die vrede in het Midden-Oosten, wordt dat nog wat?

Signaal van hoop

Geplaatst op door
Beantwoorden

John StanmeyerDe maan doet haar weerschijn lichten op een kalme zee. Dat is ook wel eens anders, als migranten haar bevaren, op goed geluk op zoek naar een beter leven in Europa of het Midden-Oosten. Een wilde zee, die mensen opslokt, onder het oog van diezelfde maan. Sterren zijn op deze foto niet te zien, of het moeten de displays van de mobiele telefoons zijn. Als sterrenwichelaars proberen de Afrikaanse migranten aan de kust van Djibouti een signaal uit de lucht van Somalië te plukken. Zodat ze hun familie kunnen bereiken. Hoopvol houden ze hun toestel hoog in de lucht.

Dát hebben deze mensen, die John Stanmeyer voor National Gegraphic op de foto zette, gemeen met iedereen op de wereld: hoop. Daarom is deze foto, waarmee Stanmeyer de World Press Photo 2014 won, zo prachtig gelaagd: een rustige zee, terwijl we weten dat zij ook ruig kan zijn. Migranten op de grens van water en land, hemel en aarde. Mensen als u en ik die hopen op een betere wereld, op contact ook. Op een stem van thuis. Een zachte stem misschien. Als de trompet van de hoop in Beethovens Fidelio, die van achter het toneel komt. En weerklinkt als een voorafschaduwing van een betere wereld.

De World Press Photo’s van 2014 zijn vanaf 18 april te zien in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.