Vele hemels boven de zevende begint met een beeld dat je zou kunnen zien als de ouverture tot de film: bladeren die beurtelings vallen en weer opdwarrelen. Een ouverture, omdat alles wat de film wil zeggen erin wordt samengebald. Meer nog dan het motto van Spinvis: ‘Reis ver, drink wijn, denk na, lach hard, duik diep, kom terug …’. En ook meer nog dan het gebroken glas dat op de grond ligt, naast het bed van Eva (indringend gespeeld door Brit Van Hoof, zie afb.) die ernaar kijkt.
Het beeld van de bladeren deed me in de eerste plaats denken aan een gebrandschilderd raam achter het altaar van de in romaanse stijl in 2000-2001 opgetrokken Onze Lieve Vrouwe kapel van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis aan het Amsterdamse Oosterpark. In tere tinten zijn ze er aangebracht en de symboliek zegt genoeg, op deze plaats waar veel eenzame zieken met hun problemen komen.
Het beeld van de bladeren in deze debuutfilm van Jan Matthys, naar de roman van Griet Op de Beeck, deed me ook denken aan het mooie gedicht Herfst van Rainer Maria Rilke, een eeuw eerder geschreven dan de kapel in Amsterdam werd gebouwd maar in wezen hetzelfde uitdrukkend als het raam achter het altaar, en misschien de intro van de film:
Herfst
De blad ’ren vallen, vallen als van ver
als sterven in de hemel verre gaarden;
ze vallen met ontkennende gebaren.
En in de nachten valt de zware aarde
de eenzaamheid in, weg van elke ster.
Wij allen vallen. Deze hand hier valt.
En welke je ook ziet: het is in alle.
En toch één is er die dit vallen
oneindig zacht in handen houdt.
Hieronder de tien concerten uit het afgelopen jaar die mij het meest zijn bijgebleven.
150 Psalms Tijdens het Festival Oude Muziek Utrecht, dat ik praktisch elk jaar voor een of meer concerten ‘aandoe’, werd een tweede, klein festival georganiseerd: de 150 Psalmen uitgevoerd door vier verschillende koren: het Nederlands Kamerkoor (foto: Foppe Schut), het Amerikaanse Choir of Trinity Wall Street, de Tallis Scholars en de publiekslieveling Der Norske Solistkor. Een geweldige ervaring om meegemaakt te hebben.
Fiumarathon
In het kader van November Music in ’s-Hertogenbosch, stond een hele dag de muziek van oud-collega Anthony Fiumara centraal. Ik blogde er op deze site al over. Een belevenis van jewelste!
Mariavespers Tijdens het Holland Festival werd in de Gashouder van de Amsterdamse Westergasfabriek dit meesterwerk van Monteverdi uitgevoerd in een coproductie met De Nationale Opera. Niet alleen de uitvoering op zich was geweldig, door Pygmalion o.l.v. Raphaël Pichon, maar ook de sculptuur van Berlinde De Bruyckere waaromheen alles zich afspeelde.
Abdel Rahman El Bacha Deze meesterpianist, die naar mijn idee veel te weinig bekend is, speelde op 1 april in de Serie Piano van het Muziekgebouw aan het IJ 72 preludes van Bach, Chopin en Rachmaninov. Een marathonconcert met twee pauzes, maar voor mij had het nog wel even door mogen gaan!
Chiaroscuro Kwartet De kennismaking met dit kwartet was er een van de hoogste orde: op oude instrumenten speelden zij werken van Haydn, Fanny Mendelssohn en – met Ronald Brautigam aan de fortepiano – Schumann. Een verrassing, na het tegenvallende eerste concert in de serie Kleine Zaal Melange in het Amsterdamse Concertgebouw.
Budapest Festival Orkest Wat een orkest, dat speelde in de serie Wereldberoemde Symfonieorkesten van het Concertgebouw in Amsterdam. Ook nog eens onder leiding van Iván Fischer, die ik zeer hoog heb. Zoevende contrabassen – waar hoor je dat nog meer? In werken van Bach, Mozart (met pianist Emanuel Ax) en Tsjaikovski.
Koninklijk Concertgebouworkest Ik heb in deze column niet onder stoelen of banken gestoken, dat ik blij ben met de nieuwe chef-dirigent van het KCO: Daniele Gatti. Tijdens de Robeco Summer Nights speelde het orkest onder zijn leiding een programma met Wolfgang Rihm (IN-SCHRIFT), een groot hedendaags componist wiens carrière ik zo goed mogelijk probeer te volgen, en Anton Bruckner (Negende symfonie). Grandioos.
Akademie für Alte Musik Berlin Tijdens de Robeco Summer Nights, in het kader waarvan ik altijd wel enkele concerten bezoek, speelde de door mij zeer geliefde violiste Isabelle Faust met de Akademie für Alte Musik Berlin een heel Bachconcert. Inclusief een Sinfonia van Carl Ph. Emanuel.
De troost van Stabat Mater In de Serie Oude Muziek van het Muziekgebouw aan het IJ voerden PRJCT Amsterdam met Rosemary Joshua (sopraan) en Maarten Engeltjes (countertenor) onder meer het Stabat Mater van Pergolesi uit, afgewisseld met een voordracht van P.F. Thomése uit diens boek Schaduwkind. Het werk van Pergolesi blijft indrukwekkend.
Glen Dempsey Tijdens de zomer mag ik altijd graag overal en nergens orgelconcerten bezoeken. Eén sprong er dit jaar voor mij uit: door Glen Dempsey uit Cambridge, op 12 juli in de Basiliek van de H. Nicolaas in Amsterdam. Hij speelde er met veel stijlgevoel werken van Joh. Seb. Bach, Mendelssohn-Bartholdy, Reger, Franck en Brahms.
Vrede dichterbij : wijsheid voor verwarrende tijden / Hein Stufkens. – Deventer : Edicola Publishing b.v., [2017]. – 158 pagina’s ; 21 cm. – Titelpagina vermeldt: Bres. – Met literatuuropgave. ISBN 978-94-925006-9-4
Voornamelijk op de boeddhistische en christelijke mystiek gebaseerde ervaringen en inzichten die moeten leiden tot ontspanning, deemoed en gelijkmoedigheid, die uiteindelijk de basis kunnen vormen voor alomvattende vrede. Vrede met jezelf, je
verleden, je heden, anderen, het lot en je toekomst. Ook voor een seculier lezerspubliek dat hiervoor openstaat en deze universele waarden en deugden
nastreeft. De filosoof en schrijver Hein Stufkens is een bekende (zen)leraar en auteur van tal van meditatieve boeken en gedichten. Toegankelijk geschreven, een enkele keer wat kort door de bocht. Met oefeningen en literatuurlijst.
Cop. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.
De hoofdredacteur Kunst van de website 8weekly.nl vraagt de kunstredacteuren elk jaar om hun Top-10. Onderstaand mijn bijdrage – 8 tentoonstellingen, aangevuld met nummer 9 en 10 die niet door 8weekly zijn gerecenseerd, maar die ik wel bezocht.
(Links: afbeelding van Matthijs Maris (Doopgang in Lausanne, 1862), waarover ik hier eerder een blog schreef).
WeerZien De Pont heeft met Sky Mirror van Anish Kapoor voor de deur een mooi ‘cadeau’ gekregen en geeft het publiek op zijn/haar beurt met de tentoonstelling WeerZien ook een geweldig, origineel cadeau. In 25 jaar is De Pont in Tilburg immers vanuit het niets uitgegroeid tot een museum met een collectie en tijdelijke tentoonstellingen die je als liefhebber van hedendaagse kunst niet mag missen.
Lees hier de recensie: http://8weekly.nl/recensie/kunst/weerzien/
Béla Tarr Béla Tarr, Till the End of the World was een tentoonstelling in EYE Filmmuseum Amsterdam over het indrukwekkende oeuvre van Hongarije ‘s grootste filmmaker Béla Tarr (1955). Een bijzondere tentoonstelling die geraffineerde installaties van fragmenten uit zijn films toonde en de bezoeker confronteerde met de schaduwzijde van de mens.
Lees de recensie van Marlise van der Jagt: http://8weekly.nl/recensie/een-troosteloze-confrontatie-met-onszelf/
Werner Tübke Het is geen gemakkelijke kunst die in de Fundatie in Zwolle werd getoond. Niet in de ogen van de cultuurfunctionarissen van het communistische regime in de DDR, maar ook niet voor de bezoeker van de tentoonstelling anno 2017. Je moest de voorstellingen aandachtig lezen, waarbij je ook zeker moest letten op het enorme vakmanschap met de dun opgebrachte verf.
Lees hier de recensie: http://8weekly.nl/recensie/schilderijen-lezen/
Edward Krasiński Pas wanneer je kunst als kunst en kunst binnen de context van de politieke constellatie in Polen in het Stedelijk Museum in Amsterdam op het werk van Krasiński losliet, en ook nog eens in staat was deze te nuanceren en te glimlachen bij de zowel dadaïstische als anti-Stalin humor die erin zit, kwam een totaalbeeld van diens werk naar voren waarmee je hem recht doet. Een pluim kortom voor het Stedelijk Museum dat, in samenwerking met Tate Liverpool, met deze expositie komt van een in Nederland nog niet bekende kunstenaar.
Lees hier de recensie: http://8weekly.nl/recensie/een-doorgaande-lijn/
Hans Arp Wat tijdens de overzichtstentoonstelling in het Kröller Müller Museum in Otterlo opviel aan de hele expositie is de prachtige achtergrondkleur, een grijstint, waartegen alle werken optimaal tot hun recht kwamen. Een prachtige overzichtsexpositie in het jaar van De Stijl dat een ander aspect belichtte.
Lees hier de recensie: http://8weekly.nl/recensie/ingetogen-hans-arp/
Herman Gordijn De tijd was rijp om verder te kijken dan naar wat lang voornamelijk als schokkende en provocerende kunst werd beschouwd. De grote overzichtstentoonstelling op de bovenste verdieping van Museum MORE in Gorssel, die na Gordijns overlijden plotseling ook een eerbetoon werd, bood die uitgelezen kans.
Lees hier de recensie: http://8weekly.nl/recensie/herman-gordijn/
Ed van der Elsken Het Stedelijk Museum in Amsterdam maakte indruk met de uitgebreide overzichtstentoonstelling van het fotografisch en filmisch werk van Ed van der Elsken (1925 – 1990). De tentoonstelling toonde de geestdrift van de fotograaf en zijn werk uit verschillende decennia komt dan ook uitbundig aan bod.
Lees de recensie van Dorien Imming: http://8weekly.nl/recensie/ode-aan-ed/
In het hart van de renaissance
De tentoonstelling met vijfenveertig schilderijen, voornamelijk uit de Pinacoteca Tosio Martinengo (Brescia) in Rijksmuseum Twenthe te Enschede, begon met een prachtig Portret van een jonge man met fluit van Giovanni Giralomo Savoldo. Een schilderij dat een krachtige uitdrukking toont van het nieuwe mensbeeld dat zich in de vijftiende en zestiende eeuw ontwikkelde: dat van een zelfbewust individu en dat in de tentoonstelling centraal stond.
Lees hier de recensie: http://8weekly.nl/recensie/nieuwe-lente-nieuw-geluid/
Hercules Segers
‘Zijn wonderbaarlijke berglandschappen en eindeloze vergezichten getuigen van een grenzeloze verbeeldingskracht. Als prentmaker was Segers een ware pionier. Voor zijn kleurige etsen ontwikkelde hij geheel eigen technieken. Hercules Segers heeft door de eeuwen heen vele kunstenaars en dichters gefascineerd en geïnspireerd. Rembrandt bezat maar liefst acht schilderijen van zijn hand. Van 7 oktober tot en met 8 januari 2017 waren in totaal 18 schilderijen en 110 afdrukken van 54 prenten te zien in het Rijksmuseum te Amsterdam.’ Een genot.
Matthijs Maris Als middelste van de kunstenaarsbroers Maris werkte Matthijs grotendeels in Parijs en Londen. Zijn excentrieke levensstijl en zijn eigenzinnige schilderijen vormden een grote inspiratie voor jonge kunstenaars, onder wie Vincent van Gogh. Hoewel zijn werk internationaal geliefd was en zijn schilderijen zelfs een recordbedrag opbrachten in de handel, leidde hij uiteindelijk een kluizenaarsleven in zijn atelier. De tentoonstelling Matthijs Maris omvat 75 schilderijen, tekeningen en etsen. Omdat The Burrell Collection in Glasgow bij hoge uitzondering een belangrijke selectie werken van Maris uitleent, kan voor het eerst een compleet beeld van zijn oeuvre worden getoond.’ Wat fijn om daar kennis mee gemaakt te hebben!
Nooit heb ik gedacht dat het zover zou komen. Ik heb altijd mijn oor te luisteren gelegd bij zowel jonge als oude inspirators op welk terrein dan ook. Verkouden en gewapend met een zak hoestballetjes ging ik koste wat het kost naar de kerk om ds. H. Witvliet (1911-1992) te horen, toen al emeritus. Ik denk mede omdat zijn enorme eruditie en belezenheid mij aanspraken. Zijn zoon schreef in 2011 een mooi Dankschrift over hem. Eens stond hij al startklaar om aan zijn preek te beginnen, bleef even in gedachten verzonken staan (o jee, hij zou toch niet …?) en zei toen ontwapenend: ‘Ik moet even naar mijn auto, want ik heb geloof ik de lichten aan gelaten.’ Heerlijk toch? Anno 2017 is dat in veler ogen ouderwets. Jong, flitsend en zeker van je zaak is het devies.
Ik liep er afgelopen weken een paar keer hard tegenaan. Ook – inderdaad – in de kerk, waar de Bijbelkring is opgeheven omdat het zowel een achterhaald iets zou zijn als ook nog eens alleen ouderen aanspreekt. En bij een reactie op een oproep om voorstellen in te dienen voor artikelen over mijn oude vakgebied kreeg: ‘We beginnen liever bij de nieuwe generatie.’ En met ‘inspirerende voorbeelden en personen in het buitenland.’ Dat weten we dan. Niet dat er geen uitzonderingen zijn.
Zo ben ik erg blij dat wat oudere dansers letterlijk en figuurlijk zijn opgestaan om hun kennis en kunde met de jongere garde te delen: Lust for Life heet de voorstelling van Danstheater Aya. Onder het mom dat ‘prachtige oudere vrouwen toch ook nog heel wat te vertellen hebben’, zoals theatermaakster Wies Bloemen het in een interview met Alexander Hiskemuller (in Trouw, 19 december) uitdrukte. Gewoon wat met je vak blijven doen, daar gaat het om. Je liefde en interesses op peil houden, en die waarden delen en doorgeven. Dat het fysiek wat minder gaat, wordt in deze voorstelling uitgespeeld. Waar de oudere dansers echter vooral tegenaan lopen, is dat ze in een niet zelf gekozen sociaal isolement werden gedwongen.
‘De bevolking vergrijst, terwijl de maatschappij verjongt’ zegt een danseres in het interview. That is the problem, denk ik. Is dat niet een beetje uit balans? Ja, en dat is jammer, want juist levenservaring verdiept. Op allerlei terreinen. En het is ook nog eens mooi om naar te kijken of te luisteren, om te ervaren. Anders mooi dan jonge dansers in de bloei van hun leven, maar niet minder waardevol.
Het eerste shot van de film The Party van Dolly Potter is nagenoeg gelijk aan het slot, en het tweede legt de voorlaatste episode van de film uit. In het begin zit Billy (Timothy Spall) in een stoel te luisteren naar jazzmuziek. Buiten, voor de open tuindeur, loopt een vos langs. De vos staat in de iconologie van de beeldende kunst symbool voor een beest dat zich dood houdt voor de vogel die hij wil vangen en opeten, – voor de duivel ook die, als we Paus Franciscus’ commentaar op vertalingen van het Onze Vader mogen geloven, nog steeds zijn werk doet.
Het détail van de vos is kenmerkend voor de zorgvuldigheid en diepgang waarmee Potter (onder meer bekend van Orlando) haar film heeft gemaakt. Ze heeft lang aan deze zwart-witfilm gewerkt en een sterrenkast om zich heen verzameld. Haar basisidee was een film te maken waarom de kijkers kunnen lachen. Maar je zou de slechts zeventig minuten durende film tekort doen, als je de nadruk alleen dáárop zou leggen. Het is voor alles een sociale satire geworden, zoals Edward St Aubyns roman Met stomheid geslagen (2014) dat ook is. Hier doet de film me soms aan doet denken, ook in de opzet met afwisselende tablaux.
Ook in die roman staat een politicus centraal, zoals in The Party Janet (Kristin Scott Thomas) wordt opgevoerd, die een ministerspost heeft gekregen in het Britse parlement. Dat moet worden gevierd, en terwijl de vrienden op één na op het feestje ter gelegenheid hiervan arriveren, doet Bill een mededeling die hij niet eerder met zijn vrouw deelde. Vanaf dat moment krijgt de satire een beklemmende sfeer als in Who is afraid of Virginia Woolf, waar de film op dat moment aan doet denken. Het is dus, nogmaals, niet alléén een film om te lachen, puur entertainment.
In De Gids (nr. 6/2017) staat een briefwisseling tussen enkele jonge schrijvers. Een ervan, Çağlar Köseoğlu, stelt aan het eind van zijn brief de vraag: ‘Hoe kunnen we zorgen dat we geen entertainment zijn?’ De antwoorden wijken nogal van elkaar af. Roman Helinski stelt dat daarvoor op z’n minst een ontvanger voor nodig is die ervoor openstaat. Nina Polak vindt dat je simpelweg activist moet zijn. Maar het mooiste antwoord kwam, vond ik, van Hannah van Wieringen: ‘Het gedicht kiest geen kant. Het gedicht verlangt het geheel.’ Dat geldt ook voor een film als The Party: entertainment en sociale satire ineen, komedie en tragedie ineen, als in de beste Britse traditie vanaf Shakespeare. Als je het maar wilt zien.
Hij was onze overbuurman in de tijd dat we in Amsterdam-Buitenveldert woonden. En in zijn laatste levensjaren zaten we in de Oude Kerk naast elkaar. Op een bankje in de zon op het plein te bomen voor de deuren opengingen, en in de kerk zelf. Hij wachtte op me als ‘onze’ plekjes bezet waren: Waar zullen we nu gaan zitten, hier maar?
Wat hij in de tussentijd deed, heb ik uit de tweede hand. Van oud-collegae die ook in de kerk kwamen, uit de extra Nieuwsbrief van de predikant. Hij werkte bij het Paedologisch Instituut aan de Vossiusstraat, waar hij uiteindelijk directeur werd. Hij woonde later in Nieuwkoop en kwam, na de dood van zijn vrouw, Ineke Brouwer, weer terug naar Amsterdam, waar hij ongeveer in dezelfde tijd als ik de diensten in de Oude Kerk begon te bezoeken.
Waar we het over hadden? Een enkele keer over de liturgie in de kerk, waar we allebei wat moeite mee hadden gekregen. Ik moest het volgens hem niet bij een vragenderwijs gestelde blog op de website laten en dat heb ik geweten. Over de tentoonstellingen in de kerk, waar hij in tegenstelling tot ik vaak niet bij kon. Dat liet ik maar zo. Maar meestal hadden we het over boeken die hij had gelezen, en waarvan hij de titel op een papiertje zette. Over de nieuwste van Jannie Regnerus, Nachtschrijver, waarvan ik tot dan toe alleen Het lam had gelezen. Korte tijd later heette het dan: ‘Heb je ’t nu nóg niet gelezen?’ Niet dat hij haast had, alsof dat er iets op zijn hielen zat, maar hij wilde er gewoon over praten. Want dat deed hij graag, dat snapte ik wel.
Altijd sleepte hij met een bruine rugtas vol boeken, die hij uitleende of geleend had. Ook naar een HOVO-cursus, waarvan hij er tot een week voor zijn dood maar liefst twee tegelijk volgde. Een ging over joodse kunst door een docent die wij allebei hogelijk waardeerden, Diklah Zohar. Na afloop troffen we elkaar een paar keer. In de tram terug, hij naar huis en ik naar het station, had hij het erover dat hij last had van zijn been. En druk had hij het eigenlijk ook. Een keer stelde hij voor dat ik uitstapte om een kopje thee bij hem te drinken. Of eigenlijk, en liever: laten we ’t een andere keer doen. ‘Ik mail je wel.’ En dat deed hij: ‘Ik heb me wat verslikt in al die data en „drukte”! Als je in de buurt komt wanneer dan ook, bel of mail me en we kunnen gezellig op een goed ogenblik onze thee of koffie drinken. Tot ziens.’
Dat laatste is er helaas niet meer van gekomen. Op 81-jarige leeftijd is hij overleden. Maar dat boek van Regnerus: dat ga ik zo gauw mogelijk lezen. Zijn nagedachtenis zij tot zegen.
Op zaterdag 16 december wordt afscheid van Hans Heiner genomen in een avondwake in de Oude Kerk m.m.v. de Sweelinckcantorij. De dienst begint om 19.30 uur, de kerk is vanaf 19.00 uur open. Na de dienst is er gelegenheid de familie te condoleren.
T.g.v. het feit dat de dichter Nachoem Wijnberg (56, foto Merlijn Doomernik) de P.C. Hooft-prijs 2018 heeft gewonnen, herplaats ik hier een column die ik eerder voor Mens en melodie schreef.
De oeuvreprijs is dit jaar bestemd voor poëzie. Wijnberg krijgt de prijs op 24 mei tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Literatuurmuseum in Den Haag, drie dagen na de sterfdag van P.C. Hooft (1581-1647).
Vijf videoschermen naast elkaar die samen een verhaal vertellen. Zo leek het tenminste op het eerste gezicht, bij de solotentoonstelling van Han Hoogerbrugge in TENT., de Rotterdamse galerie: een auto die een paar beelden verder opeens in de kreukels ligt bijvoorbeeld. Maar bij nader inzien valt er verder niet direct een begin en een eind aan het verhaal te ontdekken.
Dat lijkt in de lucht te zitten.
Neem de gedichten van Nachoem M. Wijnberg die verhalend lijken, maar dan zonder plot en soms op de volgende pagina in een ander gedicht overgaand.
Neem de concerten die Bik Bent Braam onder de noemer Exit gaf. Hierin klonken stukken die wel een begin maar geen eind kenden en stukken die wel een eind maar geen begin leken te hebben.
Of het boek Beste vriend van Robert Vuijsje dat een open eind kent. Volgens recensent Rob Schouten omdat de auteur het zelf ook allemaal niet zo goed weet.
Het zou kunnen, maar voor mij betekent welk open einde dan ook vooral de uitnodiging zelf verder te denken. Mooi toch!
Gek is het niet dat het in de lucht zit, in onze postmoderne tijd: dingen open laten in plaats van als betweter dicht te timmeren.
Wijnberg, Bik Bent Braam en Vuijsje hebben het begrepen.
En Dick Hillenius, die tijden geleden al zijn gedichten weigerde af te sluiten met een punt. Zoals Braam z’n stukken weigert af te ronden met een slotstreep.
Louter om gezondheidsredenen kon ik er helaas niet bij zijn, maar ik kreeg de orde van dienst en preek op Voleindigingszondag in de Amsterdamse Oude Kerk toegespeeld. Tijdens deze dienst werd ingespeeld op de tentoonstelling NA van Christian Boltanski die daar momenteel is te zien.
Mijn primaire reactie was: kan en mag dit wel, het denken van deze humanistisch kunstenaar pur sang zo in een christelijke context plaatsen? Ik moest denken aan de reactie van de componist György Ligeti toen pianist Ronald Brautigam hem op zijn verzoek in 1990 diens Pianoconcert voorspeelde, en hij – al dan niet terecht – verordonneerde: Afblijven, je doet het stuk met je interpretatie geen recht.
Mijn tweede reactie was meer overdacht: natuurlijk mag dat, als een kunstenaar zijn werk heeft vrij gegeven, mag je er – mits je het inderdaad recht doet – over doordenken. Want denken, dát is de kernboodschap bij deze expositie, zoals Boltanski mij desgevraagd vertelde.
Het was niet de eerste keer dat er in de Oude Kerk werd doorgedacht naar aanleiding van een expositie. Ik denk aan de preekstoel die David Bade in 2012 plaatste naast de vaste in de kerk – toen de kerk overigens nog geen museum was. Twee kansels die – schreef ik toen op verzoek in een Zondagsbrief (18 maart) – ‘vooral als elkaars tegenover werden gezien, als vertegenwoordigers van respectievelijk kerk en wereld, kerk en kunst, hemel en aarde.’ Ik vroeg me toen af wat er zou gebeuren als je ze niet als tegenover zou zien, ‘maar als een vorm van verkapte meerstemmigheid als in de solopartita’s voor viool of cello van Bach; Tenach en Evangelie samen in de dooptuin (…) verbonden als in één band die de twee boeken bij elkaar houdt.’
Ik kreeg het antwoord min of meer in de orde van dienst op Voleindigingszondag. Niet alleen omdat de Bijbelteksten erin waren ‘opengebroken’ en ‘niet perse in de vanzelfsprekende volgorde’ klonken, na elkaar als vanaf twee preekstoelen (in sommige kerken staand voor Oude en Nieuwe Testament), maar in dialoog met elkaar, zoals in de Bemoediging (Eerste brief van Paulus aan de Thessalonicenzen 5:5, Daniël 12:2).
Het mooie was voorts dat de hele dienst in het verlengde lag van de vorm van de tentoonstelling zelf. Hierin loop je tussen tombes van verschillende hoogte door langs mensachtige figuren op houten benen met een jas aan en een lamp als hoofd (Le Manteau, zie foto Gert Jan van Rooij), die – als je dichtbij komt –, je vragen hoe je je dood hebt ervaren: ‘Zeg eens, ben je weggevlogen?’, ‘Zeg eens, was je bang?’ of: ‘Zeg eens, heb je licht gezien?’
Daarmee ging de dienst qua vorm en inhoud een stap verder dan die bij Bade, en werd – zou je kunnen zeggen – een diepere laag aangeboord. Zo was de preek weliswaar in de vorm van dialoog, vraag en antwoord, stem en tegenstem, maar uiteindelijk inhoudelijk meer dan dat. Lees bijvoorbeeld de volgende drie regels die mij veel deden: achtereenvolgens vraag, antwoord en inter-actie:
Roepen wij die rampen niet over onszelf af?
Dan zijn het geen tekenen van zijn toekomst, maar eerder van zijn vertraging. Van zijn oponthoud!
Redenen om te bidden, te smeken om zijn komst.
Dit mag je misschien tussendenken noemen, zoals de oud Denker des Vaderlands Marli Huijer het noemde, daar waar haar voorgangers Hans Achterhuis een tegendenker was en René Gude een meedenker.
Tussendenken gaat bij kerk en kunst dan om de verschillende rollen, van de kerk enerzijds en van de kunst anderzijds, maar vooral over de ruimte daartussen die een interpretatie openhoudt, niet zozeer in de zin van vraag en antwoord of stem en tegenstem en al helemaal niet van een vastgeroest dogma, maar één met perspectief. Als dat zo is, dan bood deze kunstdienst ook anderszins een perspectief voor een samen op weg van kerk en kunst. Oefening baart kunst. En kerk. Dan waren de diensten met de twee kansels in 2012 een mooie aanloop daartoe. Telkens een stapje verder. Dat belooft wat!
In de dienst op 26 november 2017:
voorgangers: ds. Jessa van der Vaart en ds. Marcel Barnard
co-auteur preek: Roelof Langman
organist: Matthias Havinga
voorzangers: Erik Idema en Christiaan Winter
Geluk kun je leren : filosofie van het neomoralisme / Eric W. Ockeloen. – 1e druk. – [Amsterdam] : bravenewbooks.nl, [2016]. – 287 pagina’s ; 24 cm. – Met literatuuropgave. ISBN 978-94-02-15678-2
Er bestaan veel visies op ‘geluk’. De gedragsfilosoof Eric W. Ockeloen bespreekt in zijn
in eigen beheer uitgegeven debuut geluk als een vorm van gelukzaligheid, die je kunt leren. Hij doet dit vanuit de door hemzelf ontwikkelde filosofie van het Neomoralisme: de samenhang tussen gedrag op velerlei domeinen die antwoorden biedt op
levensvragen. Hij stelt compassie, (zelf)respect, empathie, mededogen, onbaatzuchtigheid, zorgzaamheid en plezier tegenover opportunisme,
onwelvoeglijkheden, hedonisme en egocentrisme. Daarbij baseert hij zich op causale
verbanden tussen verschillende disciplines op grond van zijn eigen levensloopervaring.
Dit levert een wat onevenwichtige caleidoscoop aan informatie op, waarbij je op
sommige punten meer diepgang zou wensen en op andere punten enige beperkingen.
Hiermee schiet de auteur zijn doel, gereedschappen aan te reiken om jezelf te
ontwikkelen, voorbij.
COp. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.
