Tag archieven: duivel

De film verlangt het geheel

Geplaatst op door
Beantwoorden

Het eerste shot van de film The Party van Dolly Potter is nagenoeg gelijk aan het slot, en het tweede legt de voorlaatste episode van de film uit. In het begin zit Billy (Timothy Spall) in een stoel te luisteren naar jazzmuziek. Buiten, voor de open tuindeur, loopt een vos langs. De vos staat in de iconologie van de beeldende kunst symbool voor een beest dat zich dood houdt voor de vogel die hij wil vangen en opeten, – voor de duivel ook die, als we Paus Franciscus’ commentaar op vertalingen van het Onze Vader mogen geloven, nog steeds zijn werk doet.

Het détail van de vos is kenmerkend voor de zorgvuldigheid en diepgang waarmee Potter (onder meer bekend van Orlando) haar film heeft gemaakt. Ze heeft lang aan deze zwart-witfilm gewerkt en een sterrenkast om zich heen verzameld. Haar basisidee was een film te maken waarom de kijkers kunnen lachen. Maar je zou de slechts zeventig minuten durende film tekort doen, als je de nadruk alleen dáárop zou leggen. Het is voor alles een sociale satire geworden, zoals Edward St Aubyns roman Met stomheid geslagen (2014) dat ook is. Hier doet de film me soms aan doet denken, ook in de opzet met afwisselende tablaux.

Ook in die roman staat een politicus centraal, zoals in The Party Janet (Kristin Scott Thomas) wordt opgevoerd, die een ministerspost heeft gekregen in het Britse parlement. Dat moet worden gevierd, en terwijl de vrienden op één na op het feestje ter gelegenheid hiervan arriveren, doet Bill een mededeling die hij niet eerder met zijn vrouw deelde. Vanaf dat moment krijgt de satire een beklemmende sfeer als in Who is afraid of Virginia Woolf, waar de film op dat moment aan doet denken. Het is dus, nogmaals, niet alléén een film om te lachen, puur entertainment.

In De Gids (nr. 6/2017) staat een briefwisseling tussen enkele jonge schrijvers. Een ervan, Çağlar Köseoğlu, stelt aan het eind van zijn brief de vraag: ‘Hoe kunnen we zorgen dat we geen entertainment zijn?’ De antwoorden wijken nogal van elkaar af. Roman Helinski stelt dat daarvoor op z’n minst een ontvanger voor nodig is die ervoor openstaat. Nina Polak vindt dat je simpelweg activist moet zijn. Maar het mooiste antwoord kwam, vond ik, van Hannah van Wieringen: ‘Het gedicht kiest geen kant. Het gedicht verlangt het geheel.’ Dat geldt ook voor een film als The Party: entertainment en sociale satire ineen, komedie en tragedie ineen, als in de beste Britse traditie vanaf Shakespeare. Als je het maar wilt zien.

Cantigas de Santa Maria

Geplaatst op door
Beantwoorden

Cantigas de Santa MariaBehalve vrouwen had koning Alfonso X el Sabio aan zijn hof ook Arabieren en joden als musici in dienst. Volgens sommigen omdat hij een groot bewonderaar was van de culturele superioriteit van Arabieren en joden. Een opvatting die in schril contrast staat met het idee dat er in de 13de eeuw een wapenstilstand heerste tussen christenen, joden en islamieten. Hoewel ook hier schijn soms bedriegt; het was ook de tijd van jodenvervolgingen en morenhaat. Ligt de waarheid misschien in het midden?

Uit Alfonso’s Grande e general estoria (Grote en algemene geschiedenis) valt op te maken dat hij Arabische en joodse musici niet zozeer superieur achtte, als wel gelijkwaardig aan christenen. Dat blijkt ook uit de verhouding onder de hofmusici die in dienst waren van zijn opvolger, Sancho IV, die wij van een salarislijst kennen. Het ging om dertien Arabieren, inclusief twee vrouwen, twaalf (!) christenen en slechts één jood. Als de afbeeldingen in de drie handschriften van de Cantigas ons niet bedriegen, dan hebben zij de liederen en verhalen samen uitgevoerd en voorgedragen.

De afbeeldingen bevestigen echter ook het idee van bedrieglijke schijn. Zo is er een afbeelding van een joodse geldschieter die zijn winst opstrijkt – op z’n zachtst gezegd een sjabloon. En dan hebben wij het nog niet eens over de zevenentwintig van de dertig Cantigas waarin sprake is van joden als kinderen van de duivel. In Cantiga 12 wordt zelfs opgeroepen tot een pogrom in Toledo!

Hoe valt dit met elkaar te rijmen? Om te beginnen kan worden geconcludeerd dat aan een gegeven van ondergeschikt belang (er stond slechts één joodse musicus op de salarislijst) overmatig veel waarde is toegekend. En onder de melodieën bevindt zich geen enkel spoor van Arabische invloeden.
Voorts is hier wellicht sprake van een zekere, ideologisch bepaalde overdrijving. Of – zoals op de CD met Cantigas door bijvoorbeeld Ensemble Sequentia – van een ideaal dat we door mogen laten klinken. Aan de actualiteit daarvan is niets veranderd.

N.a.v. uitvoeringen van de Cantigas door Ensemble Binchois gedurende het Seizoen 2014-2015 Oude Muziek, maart 2015, herplaats ik hier een verkorte versie van het tweede hoofdstuk uit mijn boekje Dialoog in muziek (1997).