Tag archieven: boeddhisme

Drieluik – verzoening van een oneindige afstand

Geplaatst op door
Beantwoorden

Het wordt weer eens tijd voor een drieluik: these – antithese – synthese. Een soort van, dit keer.

These
Ik lees de roman Van steen en been van de Franse schrijfster Bérengère Cournut (vert. Martine Woudt, uitg. Prometheus, 2010). Het gaat over Ugsuralik, een jonge Inuit-vrouw en de gevolgen van smeltend ijs op Groenland en op haar leven. Het verhaal zelf wordt afgewisseld door liedteksten waarin datgene wordt bezongen (en ‘in het echt’ door een trommel wordt begeleid) dat niet kan worden uitgesproken.

Antithese
Afwisselend hiermee lees ik ter voorbereiding van een avond van een geweldige cursus door Rico Sneller voor de Vrije Academie (over het boek Socrates, Boeddha, Confusius, Jezus van Karl Jaspers) De grote leerrede over het uiteindelijke nirvana van Digha-Nikaya in een vertaling uit het Pali door Jan de Breet en Rob Janssen (uitg. Asoka, 2001).

Wat opviel, was dat dit boek mij op een of andere manier nader staat dan het leven dat Cournut beschrijft, met veel bijgeloof, boze geesten, vervloekingen en wraak tot kannibalisme aan toe. Natuurlijk: de leerrede bevat ook enkele elementen die ‘raar’ zijn, zoals Boeddha’s negatieve houding tot vrouwen, om er maar een te noemen.

Sommige passages uit Cournuts roman, zoals de zelfmoord van De Oude, kennen we ook uit de documentaire ‘De ijsmoord’ (Frontlinie) van Bram Vermeulen (NPO2, 27 oktober 2022). ‘De frontlinie van de klimaatverandering’, aldus Vermeulen. Hoe gaan de Groenlanders daarmee om? Een oud-premier van Groenland memoreert ook dat de Groenlanders anders denken, al willen de Denen (Groenland behoort nog steeds tot Denemarken) dat veranderen. ‘Dat leidt steeds meer tot kortsluiting’, aldus Vermeulen. Volgens een burgemeester die aan het woord komt, is er sprake van een identiteitscrisis. De hoop is gevestigd op onafhankelijkheid.

En opeens snap ik dat dat bijgeloof, die boze geesten en vervloekingen een vorm zijn van antikoloniaal verzet, zoals magie dat in De stille kracht van Couperus ook was.

Synthese
Ter onderbreking van het lezen van de roman en de leerrede, luister ik naar de cd met het werk Environments van de componist Peter Adriaansz door Ensemble Klang (Ensemble Klang Records #11). Een cd die ik won en kreeg van het Muziekgebouw in Amsterdam.
Het is muziek van kleine veranderingen, als de golfjes van een rustige zee, én grote gebaren, als van smeltend ijs. Niet meditatief, maar wel als een meditatie van bijvoorbeeld een Boeddha.

De compositie bestaat uit drie delen. In het eerste deel (Mono) klinken fragmenten uit de roman Zen and the Art of Motorcycle Maintenance (1974) van Robert M. Pirsig. In het tweede deel (Watts) is dat een tekst van de door het boeddhisme beïnvloede schrijver Alan Watts. Het derde en laatste deel (Stereo) is donkerder van sfeer en compositorisch complexer. Hierin staan polariteit en anti-polariteit centraal. Dit deel is gebaseerd op The Principle of Polarity uit de Kybalion.

Ik ervaar uiteindelijk, na lezing van de twee boeken en het beluisteren van het stuk van Adriaansz, met een kleine tekstuele wijziging aan het begin van de tekst, als een soort synthese wat J.W. Schulte Nordholt zei bij de aanbieding van het Liedboek voor de Kerken:

[Muziek] verzoent de oneindige afstand
het maakt het onmogelijke waar
het onbewuste bewust
het bewijst het ongerijmde
het stelt niet vast
maar maakt los
het bindt niet
maar bevrijdt

Ryan Holiday – In de stilte ligt het antwoord

Geplaatst op door
Beantwoorden

In de stilte ligt het antwoord / Ryan Holiday ; vertaling [uit het Engels] Elisabeth van Borselen. – Amsterdam : Lev., [2020]. – 287 pagina’s ; 21 cm. – Vertaling van: Stillness is the key. – Portfolio, cop. 2019. –  Met
literatuuropgave. ISBN 978-94-00-51274-0

Centraal in dit boek staat verstilling (innerlijke vrede) in verschillende tradities: Boeddhisme, Stoïcisme, Epicurisme, Christendom en Hindoeïsme. Volgens de auteur is verstilling de sleutel tot onder meer helder denken, het in de hand houden van emoties, het beleven van momenten van vreugde en geluk. Holiday beschrijft welke filosofen hierover nadachten en welke strategie mensen volgden om dit te bereiken, van bijvoorbeeld Socrates, Anne Frank en John F. Kennedy tot Thich Nhat Hanh. De nadruk ligt daarbij op drie terreinen: geest (hoofd), ziel (hart) en lichaam. De auteur is hoofdredacteur van de New York Observer en schrijver van onder andere Ego is de vijand en Het obstakel is de weg. Helder opgezet en uitgewerkt boek, mooi afgewogen in afgeronde hoofdstukken. De lezer zal op deze manier niet snel de draad kwijtraken. Door de breedte van de insteek mooie aanvulling op specifiekere boeken van bijvoorbeeld Franciscus van Assisi, Meister Eckhart en Shri Nisargadatta Maharaj. Voor lezers die aan de hand van filosofen en voorbeelden willen leren hoe je de weg van innerlijke vrede kunt gaan.

Cop. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.

Nieuwe collectiepresentaties en meer

Geplaatst op door
1

Voor de website 8weekly.nl heb ik onlangs twee nieuwe collectiepresentaties bezocht en besproken, in Boijmans Van Beuningen te Rotterdam (door Carel Blotkamp) en in het Stedelijk Museum te Amsterdam (door Margriet Schavemaker naar een idee van Beatrix Ruf): http://8weekly.nl/special/collecties-opnieuw-etalage-gezet/
De eerste wil je vooral goed laten kijken, dwars door de tijd heen, en de tweede bestaat uit leermomenten en is chronologisch van opzet. Daar waar Rotterdam een grote tijd omspant (van 1300 tot nu), beperkt Amsterdam zich tot de periode vanaf 1880 tot nu. Op die manier sluiten beide presentaties onbedoeld op elkaar aan.

Het zijn niet de enige Nederlandse musea die niet lang na elkaar met nieuwe collectiepresentaties komen; voor 8weekly zal ik binnenkort de nieuwe presentaties in ‘Hof’ en ‘Hal’ (tezamen het Frans Halsmuseum in Haarlem: de centrale museumvestiging en De Hallen bij de Grote Kerk) bekijken en bespreken.
Deze afspraak is vers van de pers, of er rolt alweer een aankondiging van een nieuwe collectiepresentatie in mijn e-mailbox: van Rijksmuseum Twenthe in Enschede, ‘Ars Longa, Vita Brevis; het menselijk leven in negen episodes.’ Daar gaat men (Josien Beltman) weer anders te werk in vergelijking tot Rotterdam en Amsterdam – meer, krijg ik de indruk, een beetje zoals in Haarlem. Al staat daar uiteraard de kunst van Frans Hals en reacties daarop van hedendaagse kunstenaars centraal, en zijn het in Enschede negen kunstenaars die reageren op de totale collectie van het Rijksmuseum Twenthe, die loopt van de Gouden Eeuw tot nu.
In Twenthe gaat het – lees ik in een persbericht –‘niet om de autonomie van de kunst, maar om de betekenis van de kunst voor mensen. Rijksmuseum Twenthe is het “Museum van de Verbeelding”, want het is de verbeelding waarmee wij vorm en betekenis geven aan de wereld om ons heen.’

Een van de kunstwerken, Die Treppe van Peter Zegveld, is geplaatst tegenover het 16de eeuwse doek De toren van Babel van Hendrik van Cleve. Volgens het persbericht gaat de installatie van Zegveld (foto G.J. van Rooij, links boven) ‘over de wilskracht maar ook het onvermogen van de mens (…). De trap in dit werk reikt hoog, naar de hemel, maar de menselijke figuur die Zegveld erop projecteert zit gevangen in zijn val.’

De verbeelding gaat met mij aan de haal. En wel aan de hand van een nieuwsbrief die enkele dagen eerder tussen mijn e-mails zat. Daarin stond een afbeelding van een zwarte inkttekening van Mathilde de Vriese (zie afbeelding rechts boven), die binnenkort in het Dorpshuis van Badhoevedorp exposeert (http://www.dezamenhof.nl/agenda/expositie-in-het-dorpshuis-duivendrecht). Wat we zien is een menselijke figuur die fier boven op een hoge golf staat. Het is tegelijk een boom, met vogels op de takken.
De tekening vormt voor mij het contrapunt van de installatie van Zegveld – en doet me denken – al is De Vriese boeddhist – aan Psalm 8: 5-9:

5 Wat is de mens, dat Gij zijner gedenkt, en de zoon des mensen, dat Gij hem bezoekt? Indien gij niet wordt als de kinderen
6 En hebt hem een weinig minder gemaakt dan de engelen, en hebt hem met eer en heerlijkheid gekroond?
7 Gij doet hem heersen over de werken Uwer handen; Gij hebt alles onder zijn voeten gezet;
8 Schapen en ossen, alle die; ook mede de dieren des velds.
9 Het gevogelte des hemels, en de vissen der zee; hetgeen de paden der zeeën doorwandelt.
10 O HEERE, onze Heere! hoe heerlijk is Uw Naam op de ganse aarde!

De mens kan diep vallen (vs. 5), al is hij aan de andere kant ook niet minder dan een engel (vs. 6) – het is een chiasme (X, kruisvorm). Of, zoals ik lees in het eerder genoemde persbericht: ‘Het mysterie en het verlies daarvan, vrijheid en verbondenheid, de wilskracht en het onvermogen: onze realiteit wordt doorsneden door contradicties. De wereld waarin wij leven is fundamenteel tweeslachtig en de verdeeldheid die wij ervaren is onophefbaar.’

Chiasma luidt ook de titel van een orkestwerk van de Oostenrijkse Thomas Larcher dat het Gewandhausorchester Leipzig o.l.v. Andris Nelsons gisteren voor het eerst in Nederland, in het Amsterdamse Concertgebouw speelde. Hij schreef in een toelichting, geciteerd in Preludium, onder meer dat het chiasme voor hem een methode is om ‘in de muziek heterogene elementen tegenover elkaar te stellen, ze in relatie te brengen, ze daardoor telkens te veranderen en in sommige gevallen ook tot een vorm samen te voegen.’ Wat we hoorden is ‘EEN hele wereld in zijn onverenigbaarheid, met zijn moorddadige veranderlijkheid, met zijn tederheid en schoonheid, zijn wreedheid en zinloosheid.’ Wat bij mij beklijfde was het uitdovende slot, met alleen een accordeon te midden van het grote orkest. Als die ene boom, die ene mens.

Hein Stufkens – Vrede dichterbij

Geplaatst op door
Beantwoorden

Vrede dichterbij : wijsheid voor verwarrende tijden / Hein Stufkens. – Deventer : Edicola Publishing b.v., [2017]. – 158 pagina’s ; 21 cm. – Titelpagina vermeldt: Bres. – Met literatuuropgave. ISBN 978-94-925006-9-4

Voornamelijk op de boeddhistische en christelijke mystiek gebaseerde ervaringen en inzichten die moeten leiden tot ontspanning, deemoed en gelijkmoedigheid, die uiteindelijk de basis kunnen vormen voor alomvattende vrede. Vrede met jezelf, je
verleden, je heden, anderen, het lot en je toekomst. Ook voor een seculier lezerspubliek dat hiervoor openstaat en deze universele waarden en deugden
nastreeft. De filosoof en schrijver Hein Stufkens is een bekende (zen)leraar en auteur van tal van meditatieve boeken en gedichten. Toegankelijk geschreven, een enkele keer wat kort door de bocht. Met oefeningen en literatuurlijst.

Cop. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.

Rond of vierkant?

Geplaatst op door
1

Robert Zandvliet_De PontDe bijdrage van Sytze de Vries aan de bundel Liturgie – stelt het iets voor? heet: ‘Dat is andere taal…’. Hij heeft het over de andere taal van de Schrift, die spiegels levert waarin je jezelf leert herkennen en vinden. De tweede taal, noemt Huub Oosterhuis dat.

Maar dat er ook nog zoiets als een derde taal bestaat, konden de kerkgangers van de Oude Kerk in Amsterdam afgelopen zondag (Beloken Pasen) ervaren toen Zeb ons twee keer als danser voorging.

Tijdens zijn eerste dans, in de viering van de kerk, sloot Zeb aan bij het verhaal van de Jacobsladder. De preek van Klaas Holwerda begon, al dan niet bewust, met een spiegeling van Zebs bewegingen: een plastic, doorschijnende ronde bol die via zijn armen omhoog en naar beneden rolde. Zoals de engelen op de Jacobsladder klommen en afdaalden. De gebeden gingen naar boven, de hoop daalde af. Soms lag de bol even op het voorhoofd van Zeb, als was het ’t doosje van de joodse gebedsriem.

Na de lezingen, de dans en de preek, danste Zeb ons voor naar het hoofdkoor. Met gebaren nodigde hij de kerkgangers uit. Met subtiele bewegingen leek het of hij brood brak en de beker doorgaf. Weer die spiegeling, van wat wij even later zouden doen. Alleen waren er nu meer ronde bollen in het spel betrokken. Oneerbiedig zou je het een jongleurs act kunnen noemen, met wat teveel vleugjes boeddhisme wat mij betreft. Eerbiediger gezegd had ik even behoefte aan een vierkant doosje, zoals bij de gebedsriem. Anders gezegd: een wat hoekiger taal.

Of, zoals de door mij zeer bewonderde schilder Robert Zandvliet ’s avonds op NPO2 in het portret dat Frank Scheffer van hem maakte (De waarneming, 2015) op een gegeven moment zei: ‘De ronde steen maakte plaats voor een meer hoekige steen, die zich beter verbindt met mijn kronkelpad: hetzelfde, maar dan een klein stapje verder’ (zie afb.).

De derde taal van Zeb is ook taal, één die je eerst uitgelegd moet krijgen voor ’t kwartje – althans bij mij – valt. Het is een nieuwe taal die de kerk binnenkomt, zoals tijdens het Avondmaal de geluiden van een politieauto op het Oudekerksplein door de open staande deur binnen kwamen. Die open deur is onderdeel van de proef van een transitietraject naar Citykerk.
Als een oefening, zoals we ons verplaatsten via Sebastiaanskapel, via de viering en de Joriskapel naar het hoogkoor. En uiteindelijk naar buiten, waar de politieauto inmiddels al was vertrokken. De wereld in. Zo hoort het.

Een kerk die eens af zal zijn

Geplaatst op door
Beantwoorden

SagradaMet vijf mensen zitten we in de zaal te kijken naar de documentairefilm Sagrada – el misteri de la creació van de Zwitserse regisseur Stefan Haupt.
Een kaskraker zal het op deze manier niet worden, maar tekenend is het wel. En de opmerking van de mijnheer enkele stoelen van mij, dat het mooie beeldhouwwerk van de Japanner Etsuro Sotoo zo hoog vanaf de grond niet valt te                                                                               zien, is haast symbolisch.

Kosten nog moeite worden gespaard, maar onder de kerk door dreigt de hogesnelheidslijn tussen Parijs en Barcelona verzakkingen op te leveren. Dan weer filmt Haupt richting de lucht, omhoog, dan weer naar de grond, ijzingwekkend diep. Een tweespalt die de hele optiek van de film ‘kleurt’. Beeldhouwwerk in een post-Gaudístijl door Sotoo, beeldhouwwerk in een moderne stijl met hoeken die Gaudí zou hebben verafschuwd door agnost Josep Subirachs.

Het is misschien een geluk dat de meeste tekeningen van Antoní Gaudí bij de Spaanse burgeroorlog verloren zijn gegaan. Net zoals het volgens de Spaanse gambist en dirigent Jordi Savall een geluk is, dat we niet precies weten hoe Bachs Hohe Messe (de ‘filmmuziek’ bij Sagrada) destijds heeft geklonken. Dat houdt in, dat we blijven zoeken, open blijven staan voor mogelijke interpretaties, zoals Satoo en Subirachs dat op hun manier deden.

Een gastheer van Eye fluistert mij voor het begin van de film in, dat hij me na afloop het geheimpje zal verklappen dat de regisseur bij een eerdere vertoning na de film aan zijn publiek vertelde. Ik heb hem niet meer gezien, dus ik weet niet wat het was: wordt de route van de hogesnelheidslijn verlegd, worden de twee grote flatgebouwen die het uitzicht op de Glorie Facade belemmeren, neergehaald? Ik wil het eigenlijk ook niet weten.

De strijd tussen de aan de natuur ontleende organische vormen van Gaudí en de moderne van Subirachs is al spannend, en symbolisch genoeg. Symbool voor traditie en toekomst, kerk en wereld. Of zou er een middenweg bestaan, waarop Sotoo, een tot het rooms-katholicisme bekeerde boeddhist doelt: een kerk die, wanneer hij af is, niet alleen op kunstzinnig gebied, maar überhaupt de dialoog met andere wereldgodsdiensten aangaat.

Wie zal over zo’n dertig jaar de kerk inzegenen? Ik ben bang dat dit toch weer een eenmansactie van de paus zal zijn, zoals Benedictus XVI de kerk, van binnen inmiddels af (zie afb.) inzegende. Dat is jammer, maar weemoediger stemt het misschien nog dat de kerk eens ‘af’ zál zijn en niet langer symbool zal staan voor een wereld die blijft werken aan zin en samenhang.

Het heldere licht van de leegte

Geplaatst op door
Beantwoorden

abramovicLuise Rinser haalt in haar dagboek 1967-1988 dat is uitgegeven onder de titel Bij de tijd een spreuk aan van Lao-tse die diepe indruk op haar had gemaakt: “Dertig spaken treffen de naaf: de leegte daartussen maakt het rad: het zichtbare maakt de vorm van iets uit, het niet-zichtbare zijn waarde”.

 

Ik moest aan deze spreuk denken bij het zien van de bijdrage die Marina Abramovic (zie afb.) had geleverd aan de tentoonstelling Fuente; Juan de la Cruz 1591-1991 in de Amsterdamse Nieuwe Kerk (14-12 1991-12-1 1992). Haar bijdrage bestond uit als het ware vier torens met een leeg vierkant, de volmaakte maat daartussen in. Die leegte maakte het kunstwerk en de waarde ervan uit.

Op het ene moment vormden stralen een kruisvorm op de grond. Op een ander moment was het de schaduw van een mens die de aandacht trok. De bron van het licht (de zon, een lamp?) en de schaduw (waar stond die persoon?) was onduidelijk. Het duidelijkst zou je dit volgens Marina Abramovic allemaal ervaren als je onder één van de met een steen afgedekte torentjes ging staan. Ik heb dat niet gedaan, maar stel me er net zo’n ervaring bij voor als wanneer je staat onder de koepel in de kruisbeuk van bijvoorbeeld de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen.

De hele sfeer maakte dat het kunstwerk iets mysterieus kreeg – en uiteindelijk kon worden ervaren als de treffendste verbeelding op de hele tentoonstelling van een bepaald aspect van de mystiek van Juan de la Cruz (“De duistere nacht van de ziel”) in het bijzonder.

Mystiek in de zin van Lao-tse en de Tibetaanse boeddhisten die spraken over het “heldere licht van de Leegte” (sunyata). Een licht wat je volgens zowel Lao-tse, het Tibetaanse boeddhisme als Juan de la Cruz bereikt door van binnen leeg te worden. Net zo ‘leeg’ als de binnenkant van het kunstwerk van Marina Abramovic. Zodat je met de Israëlische dichter Yehuda Amichai kunt zeggen:

En ik leeg mijn lichaam en zeg:
Kom, vrede, in mijn hart.

Dit stukje verscheen eerder in In formatie, voor en uit de hervormde wijkgemeente rondom de Weerenkapel, nr. 537, dec. 1992/jan. 1993, p. 11 en wordt hier herplaatst n.a.v. het televisieprogramma Close Up op 15 oktober 2013, dat geheel is gewijd aan Marina Abramovic (23.00 uur, Nederland 2).