Tag archieven: Mohammed

Drieluik: lege plekken

Geplaatst op door
Beantwoorden

1.
Het hek bij de begraafplaats stond open, omdat er aan het voegwerk van de toren werd gewerkt. Ik zag mijn kans schoon en glipte er doorheen om er eens een kijkje te nemen. Naast enkele opvallende graven die de aandacht trokken, viel – teruglopend – mijn oog op een eenvoudige stele met alleen een naam, geboorte- en sterfjaar. Op de plaats waar op andere plekken een zerk ligt, stonden hier, in de vorm van zo’n steen, krokusjes. Ze hadden de nachtvorst overleefd en richtten hun kopjes weer op. Voorjaarsbloeiers zijn het, die ons er altijd weer aan herinneren dat de seizoenen doorgaan. Wat een mooie keuze om die op een graf te planten waarvan de vorm verder leeg is, als het lege graf van Jezus van Nazareth!

2.
Mijn gedachten voerden me naar een gedeelte uit een interview dat oud-collega Anthony Fiumara had met een andere oud-collega, organist-componist Fons Brouwer (in: Het Orgel, 2003). Brouwer vertelt over een beeld uit 1934 van Alberto Giacometti: Mains tenant le vide (afb. links): Nu de leegte, of, Handen die de leegte omvatten. ‘Welbeschouwd’, zegt Brouwer, ‘zou Mains tenant le vide een motto kunnen zijn voor al mijn werken’. Jammer genoeg wordt er verder niet op ingegaan, of het moet zijn dat wij het als luisteraars mogen invullen.

Of je moet nog een ander interview, met Sebastiaan ’t Hart (in: Muziek & Liturgie, juni 2009) bij de hand hebben. Hierin zegt Brouwer dat ‘Belangrijk voor mij als componist het weglaten van dingen is, het zoeken naar muzikale stilte (…). De stilte voelbaar maken, daar gaat het mij om’. Hij putte daarvoor zijn inspiratie ook uit de masterclasses die hij volgde bij Morton Feldman (1926-1987), zoals ik in de vorige blog meldde.

3.
Verder gaat het weer. Naar een column die Eric de Rooij, collega-recensent van de website Literair Nederland schreef (11 maart 2023). Over een lege plek in een nisje in het verpleeghuis waar hij als humanistisch geestelijk verzorger werkt. In dat nisje had eens een Mariabeeld gestaan (afb. rechts: willekeurig Mariabeeld in nis, Brachterbeek). ‘Alleen’, schrijft hij, ‘haar voetafdruk was nog zichtbaar’, zoals – denk ik erachteraan – die van Mohammed in de Rotskoepelmoskee in Jeruzalem. Maar ‘het is gezien, het is opgemerkt’ citeert hij Reve. Het valt De Rooij op, ‘hoe kwetsbaar mooi die lege plek in de stilteruimte is. Soms schuilt er schoonheid in verdwijnen’.

In een lege plek in het gras, waar krokussen bloeien. In drie rusten in Quintessens voor orgel van Fons Brouwer. In de leegte tussen de handen van het beeld van Giacometti. In een lege nis. Het zijn, om met De Rooij Rutger Kopland te parafraseren, lege plekken om te blijven. Die je bijblijven. Die bij je blijven.


Link naar de column van Eric de Rooij: https://www.literairnederland.nl/om-te-blijven/

‘Een exodus, een revolutie’

Geplaatst op door
Beantwoorden

De theoloog en Islamkenner Anton Wessels vervolgde zijn inmiddels afgesloten  cursusochtenden Koran lezen met Tenach en Evangelie voor het Leerhuis Amsterdam Tenach & Evangelie (LATE) – dit seizoen via Zoom – als vanouds met veel verwijzingen naar allerlei boeken.
Zo wees hij een keer op de Grunbergbijbel van Arnon Grunberg, die ik ook in de kast heb staan. Het boek kon niet geheel zijn toets der kritiek doorstaan. Heeft Grunberg het wel helemaal begrepen, vroeg Wessels zich af. Neem alleen al dat hij spreekt over twee revoluties: die van het Oude- en die van het Nieuwe Testament. Er is toch alleen maar sprake van één revolutie, die van zowel het Oude- en het Nieuwe Testament als die van de koran? 1)
Alle drie de boeken zijn voor een goede uitleg van elkaar afhankelijk. En dat is dan geen dogmatische uitleg, want daartegen stelde Mohammed zich juist teweer. Dat is er een vanuit Tora en de Profeten, die bij Grunberg missen.

Iemand zei ter afsluiting van deze cursusochtend, dat hij de Grunbergbijbel ter hand ging nemen. Ik ging verder met ‘een verklaring van het boek Job’, zoals de ondertitel van het nieuwe boek van Dick Boer luidt. Ik stuitte in dit boek, Job redt de NAAM, op een schitterend hoofdstuk onder de titel ‘Twistgesprek: de evolutietheorie van de kameraden tegenover Jobs vasthouden aan de revolutie’ (p. 60-64). Wéér dat begrip ‘revolutie’. Elders in het boek noemt Boer dit: ‘een exodus, een revolutie’ (p. 141). En wéér die eenheid van Oude- en Nieuwe Testament. De koran blijft hier overigens buiten beeld.

Genade
Dick Boer wijst op het protestantse adagium sola gratia (genade alleen). Mijn vader nam het vaak in de mond en het raakte mij elke keer diep wanneer hij dat zei. Boer stelt echter, dat het uit elkaar rukken van Tora doen en het ‘door het genade alleen’, ten diepste anti-joods is. Ik schrok ervan, maar als je het tot je door laat dringen, is het ontegenzeggelijk waar, net zoals er maar één revolutie is. Deels waar, maar daar kom ik nog op.2)

God ‘geeft Tora’, schrijft Boer, ‘opdat deze gedaan wordt, niet uit eigenbelang maar in het belang van de verworpenen der aarde die uit de Tora naar de vrijheid geleid zullen worden’. Aan het begin staat het geschenk van de Tora, aan het eind het doel van de Tora. ‘Daar tussenin, in de tussentijd, komt het op het doen aan’. De auteur benadrukt op het eind van zijn boek, dat het sola gratia ‘geen eenzijdige daad van God [is], geheel los van het doen van de mens’ (p. 194). Je moet Tora doen, maar je kunt – denk ik – ook teveel van jezelf eisen.

Genade is inderdaad een werkwoord, maar het is en blijft wel een troostend woord voor als je tekort schiet in dat arbeiden op de akker van de Heer. Je ervaart – volgens ds. Johan Visser, predikant van de Noorderkerk in Amsterdam in een interview met Matthijs Hoogenboom (op de website van de Protestantse Kerk Amsterdam, 6 mei jl.) – ‘dat iets van goedheid je wordt toegeworpen. (…) Er zit ook iets van het [joodse] gein in, (…) dat al ons streven en drukdoenerij doorbreekt en relativeert. Een onverdiende vreugde die over je komt. Volgens mij is dat ergens de kern van geloven’.
Of – misschien – één van de kernen, zoals een ei soms twee dooiers kan hebben: exodus/revolutie én genade.

1) ‘Een stille revolutie’ noemde ds. J.H. Uytenbogaardt het tijdens zijn preek op Eerste Pinksterdag in de Bethelkerk in Amsterdam: de voetwassing op Witte Donderdag. En hij refereerde aan het Taizélied Ubi caritas uit Taizé: ‘Ubi caritas et amor / ubi caritas, Deus ibi est’ (‘Waar vriendschap en liefde is, daar is God’, Lied 568 uit het Liedboek).
2) In dit verband wijs ik ook op de uitleg die Max Brod gaf aan de roman Het slot van Franz Kafka: als beeld van Gods genade, die de mens niet door eigen inspanning kan verwerven.

Drieluik

Geplaatst op door
Beantwoorden

Gisteren stond in dagblad Trouw een mooie blog van Nico de Fijter over een kunstwerk in Münster. Boven een deur van de St. Paulus Dom (foto links) stond in neonlicht ‘een rijtje sierlijke, witte letters’. Er stond: As-salamu alaikum (Vrede zij met u) – ‘een islamitische tekst boven de toegang tot een christelijke kerk’. Even verderop stond boven het LWL-Museum für Kunst und Kultur, recht tegenover de Dom waarnaast  ik verleden jaar samen met een vriendin op een terrasje een kop koffie dronk, ‘Wege zum Frieden’  boven de ingang. En nog weer verder stond de Hebreeuwse versie van deze wens (Shalom aleichem) boven de deur van de Marokkaanse Attawba Moskee.
Het bleek om een project te gaan van de Duitse kunstenaar Fridolin Mestwerdt, die er de ‘wederzijdse waardering en erkenning tussen de drie Abrahamitische godsdiensten’ mee tot uitdrukking wilde brengen.

Ik moest opeens denken aan de drie dozen of kistjes die figureren in Shakespeare’s De koopman van Venetië. Bassanio moet eruit kiezen, wil hij met Portia mogen trouwen. De drie doosjes hebben tot veel interpretaties aanleiding gegeven, maar ik kon voor dit moment in het gouden, zilveren en loden doosje niets anders zien dan het jodendom, het christendom en de islam – de boom, de stam, de takken, en de blaadjes en de bloemen, zoals rabbijn Marianne van Praag ze noemde in de tweede van een serie televisie-uitzendingen onder de titel ‘Kijken in de ziel’ van Coen Verbraak.

Dominee Han Dijk had het in de kerkdienst waar ik vanmorgen was, over drie sleutels om het geheim van Marcus 6:45-52 open te kunnen maken; we moeten Jezus (en God, en Mohammed) volgens hem juist niet in een doosje willen doen, niet willen opsluiten. Maar we moeten wél door een deur de teksten binnengaan.
Hij zag in de onderhavige Evangelietekst drie sleutelmomenten:

  1. Jezus wilde de discipelen voorbij gaan (vs. 48) – zoals God aan Mozes voor(bij) ging, die Hem op de rug zag en volgde.
  2. ‘Ik ben het’, riep Jezus (vs. 51) en daarin weerklinkt de Naam van God: Ik ben die Ik ben.
  3. ‘En zij waren innerlijk bovenmate ontsteld’ (vs. 52) is de derde en laatste sleutel.

Drie wijzen van geloven, drie kistjes, drie sleutels – dat is wat geloof (jodendom, christendom en islam), kunst (in Münster) en toneel (Shakespeare) ons brengen. Of zoals we met een kinderlied (Lied 218 uit het Liedboek) zongen:

Dank U voor vrienden en voor vreemden
die ik tegenkom.