1.
Op zaterdag 19 februari jl. sprak dr. Piet Steenbakkers voor de Vereniging Het Spinozahuis in het Spinozalyceum in Amsterdam een lezing uit ‘over de tekstgeschiedenis van de Verhandeling van de verbetering van het verstand, de Korte Verhandeling en de Ethica’, zoals in de aankondiging stond. Wie er niet bij kon zijn, kon meekijken via Zoom, zoals veel mensen, waaronder ik deden.
Steenbakkers begon zijn betoog in 1670, toen Spinoza zijn Tractatus Theologico-Politicus (TTP) in het Latijn schreef, en niet in het Frans. Want, zo zei de inleider, ‘anders zou de bakker op de hoek of zelfs vrouwen het kunnen lezen’. Ik geloofde mijn oren niet. Was het niet eerder zo, dat Spinoza uit voorzorg om opgepakt te worden vanwege zijn vrijzinnige ideeën Latijn was gaan leren (en schrijven) bij de ex-jezuïet Franciscus van den Enden? Hij schreef dus in het Latijn, maar niet omdat de bakker en vrouwen zo staatsgevaarlijk of dom zouden zijn, maar omdat hij bang was zonder gesprek over zijn werk met intimi en Collegianten verkeerd begrepen te worden. Een hermeneutisch gesprek in het verlengde van de Talmoedische manier van omgaan met teksten.
2.
Het is een positie die doet denken aan die van Jezus van Nazareth, die onder meer uit angst voor de Romeinen Zijn discipelen ‘gebood (…) dat zij Hem niet zouden openbaar maken’ (Marcus 3: 12). Uit angst voor de Romeinen én omdat Hij nog niet was gestorven en opgestaan, zoals mijn wijkpredikant tijdens een Bijbelkring over dit Bijbelboek uitlegde.
3.
Ik luister de dag na de lezingen in het Spinoza-lyceum, zondag 20 februari, naar wat Willem van Toorn, auteur van het recent verschenen boek Morgenrood aan het eind van een interview in het televisieprogramma Brommer op zee vertelde. Over J.P. Guépin (1929-2006), de hoogleraar in Leiden die bekend werd door zijn boek De beschaving (1983). Van Toorn vertelde, dat Guépin ‘de elite zo groot mogelijk wilde maken. Hij bedoelde daarmee de geestelijke elite. Dan heb je een sociaal gesprek.’
Zit ik er ver naast als ik denk dat dit ook Spinoza’s en Jezus’ opzet was: een echte ontmoeting. Met de bakker, de tollenaar en een vrouw bij een waterput.
Het is zoals zowel Henri Krop en Paul Juffermans tijdens hun lezingen ter gelegenheid van de opening van de Spinoza loge in de Amsterdamse Openbare Bibliotheek (Oosterdokskade) zeiden: het is opvallend dat Spinoza werd opgevangen, dat Spinoza juist verkeerde onder de gewone man, buiten de gevestigde orde en academische kringen om. Dat mogen we met andere woorden niet vergeten.