Zij aan zij

Het was vandaag weer raak: Fête de la Musique Ermelo, het jaarlijkse festijn rond 21 juni, de langste dag van het jaar. Alle genres die je maar kunt bedenken komen er zij aan zij aan bod, van harmonie, fanfares en brassbands in de buitenlucht tot harmonium en mondharp, popkoren en rockbands, en shanty- tot christelijke koren.

Elk jaar zoek ik een bepaald genre uit dat ik wil volgen: de ene keer ensembles in de Oude Kerk en het Gemeentehuis, en de andere keer een organist in de Lukaskerk en een pianist in boekhandel Riemer en Walinga, een van de mooiste zo niet mooiste boekwinkel van Nederland. Dit keer had ik gekozen voor twee Christelijke Oratorium Verenigingen: COV Putten in de Immanuelkerk, pal bij het station, en COV Noord West Veluwe in de iets excentrischer gelegen Rehoboth kerk.

Ik begon mijn tocht vanmorgen na een welverdiend kopje koffie bij – traditiegetrouw – Proeverij De Ontmoering en – uiteraard – een bezoekje aan Riemer en Walinga, in de Immanuelkerk. Daar trad als gezegd de COV Putten op met pianobegeleiding en o.l.v. Gerben Budding (zie foto hierboven). Hij liet horen wat een goede dirigent met een groot oratoriumkoor vermag. Groot – oké, maar zoals vaak was het aandeel aan mannenstemmen klein: zo’n tien mannen (de anderen konden waarschijnlijk niet), die in het midden waren opgesteld. Allemaal keurig in pak en de vrouwen eromheen in het zwart met een kleurige shawl.
Het programma bestond uit delen uit twee oratoria van Mendelssohn-Bartholdy: Paulus en Elias – het Tweede en Eerste Testament zij aan zij. Later dit seizoen zal het koor het laatstgenoemde werk samen met solisten en het Holland Symfonie Orkest uitvoeren in dezelfde Immanuelkerk (10 november a.s.).
Het koor zong goed verstaanbaar en met een mooie tekstexpressie. Een verrassing voor oog en oor.

Tussen de middag liep ik naar de Zendingskerk aan de Harderwijkerstraat, aan het eind van de Stationsstraat, over de markt en langs verschillende straatoptredens, waaronder die van doedelzakspeler Jaco Koster. Ik was namelijk nieuwsgierig hoe de herinrichting van de kerkzaal was uitgepakt; een paar jaar geleden heb ik hier de Paascyclus gevolgd én erover geblogd. Wat mij opviel, was de plaatsing van het doopvont – pal bij de hoofdingang. Het deed me denken aan wat ik eerder las over de herinrichting van de kerkzaal van de Amsterdamse Muiderkerk: ‘Het doopvont, net als de tafel, bepaalt ons bij de twee sacramenten van de protestantse kerk: avondmaal en doop. Daar vinden de heilige tekens plaats, letterlijk en figuurlijk op één lijn met de heilige schrift. Die kerkinrichting heeft oude papieren en daar is ook in deze tijd veel voor te zeggen’. Zo gezegd zo gedaan, in Ermelo en in Amsterdam.
Toen ik bij de graven van mijn ouders, achter de kerk, stond, brak opeens de zon door en moest ik denken aan de titel van de gedichten van Karel Eykman bij de Psalmen die zijn verschenen onder de titel Een knipoog van u zou al helpen. En er kwam er nog een bij (mijn overgrootvader was molenaar, van De Gooier in Amsterdam): de wieken van de prachtige molen De koe draaiden op volle toeren, en ik zag ze opeens boven het dak van de Zendingskerk uit.

Op naar de Rehoboth kerk, haast zij aan zij met het Kerkelijk Centrum aan de overkant van de straat waar ik een klein stukje van een kooruitvoering meepikte. Maar het was mij nu te doen om de COV Noord West Veluwe (foto hierboven), waar een oom van mij nog in  mee heeft gezongen van wie ik zijn piano-uittreksels van diverse passionen en oratoria heb geërfd.
Het koor had voor hun optreden met eveneens pianobegeleiding en o.l.v. Jurriaan Grootes gekozen voor als het ware een doorsnee daaruit, van het slotkoor uit Bachs Matthäus Passion – met een mooie tekstexpressie op ‘setzen uns nie-der– tot een deel uit – jawel! – Elias van Mendelssohn. Met daartussen in onder meer het Ave verum van Mozart, dat het koor speciaal voor deze gelegenheid had ingestudeerd, en delen van de Lente en de Zomer uit Haydns Die Jahreszeiten, die het koor later dit jaar met solisten en Flehite Sinfonietta zal uitvoeren (10 november in de Xaveriuskerk in Amersfoort en 17 november in de Grote Kerk van Harderwijk).
Het koor ontliep qua kwaliteiten de andere COV niet zoveel, al leek een en ander hier ietsje minder verzorgd qua presentatie (veel op de grond vallende muziekbladen en andere zaken, casual kleding, tussendoor pratende koorleden en rondzwervende tassen op het podium [liturgisch centrum]) en een iets vlakkere uitvoering. Maar het ís ook moeilijk om stilistisch verschillen aan te brengen tussen de diverse muziekstijlen die de revue passeerden!

Het mocht de pret allemaal niet drukken, en ik heb me weer kostelijk vermaakt. De actieradius van het Fête wordt inmiddels steeds groter en terecht. Op het station trof ik iemand die uit Nijmegen ook speciaal hiervoor naar Ermelo was gekomen en – leuk om te horen – weer een heel andere keus had gemaakt en zich evenzeer daarmee, en met een bezoekje aan de molen, had vermaakt. Hij bezocht onder meer in de Wereldwinkel een optreden van zanger André Bosman, die na zijn pensionering was gaan zingen en dit, begreep ik, niet onverdienstelijk deed en tussendoor was hij lekker gaan eten, want daar hield hij ook van. Leuke verhalen, leuke spontane ontmoetingen. Ook dat is Fête de la Musique.Tot volgend jaar hoop ik!

Foto’s overgenomen van de respectievelijke websites van de koren.

De paasweek van dag tot dag (IV)

Vuurvogel_Chagall

Henk Vreekamp vervolgt zijn verhaal in Het jaar van Vivaldi met Noachs duif, de lentevogel die hij met Vivaldi hoort koeren, een Lied ohne Worte, zoals op Witte Donderdag in de Zendingskerk van Ermelo enkele melodieën van het Tafelgebed werden geneuried, als was het een joodse nigun. Of zoals het RIAS Kammerchor op een recente cd-opname van de Penitential Psalms (Boetepsalmen) van Alfred Schnittke het slot neuriet: bocca chiusa, met gesloten mond.

Ik moest niet alleen aan Vivaldi en Schnittke denken, maar ook aan de Vuurvogel van de vloed van – alweer – Igor Stravinsky, die mij met Vivaldi vergezelde deze Paastijd (zie afb.: Vuurvogel van Chagall). Samen met het posthuum verschenen boek van Henk Vreekamp, nog gevolgd door zijn laatste preek De glans van de hemel die hij uitsprak op 28 februari van dit jaar in de Adventkerk van Amersfoort (uitg. Boekencentrum). Zijn nagedachtenis zij tot zegen.

De paasweek van dag tot dag (III)

NijkerkTen Bruggen Kate_Boerderij in de sneeuw


Henk Vreekamp heeft, proef ik uit zijn boek Het jaar van Vivaldi, een voorliefde voor de lente, de droomtijd van een herder in de polder Arkemheen bij Nijkerk, met het witte kerktorentje dat hij beschrijft (zie afb. links).
Ik bezoek de tentoonstelling van Chris ten Bruggen Kate (1920-2003) in het Noord-Veluws Museum in Nunspeet. Hij heeft een voorkeur voor het verstilde, besneeuwde Veluwse landschap (zie afb. rechts). Het past bij Stille Zaterdag, deze verstilde kunst. En ook weer niet. Omdat Ten Bruggen Kate met de sneeuw alles wat minder mooi is in de winterse natuur, dood en verval, toe wil dekken.

Wat frappant is, is dat Vreekamp in de week als gang door de tijd een weg ziet die ‘dwars door de cirkel van de jaargetijden wordt aangelegd.’ In Genesis 1 leest hij hoe de seizoenen ooit zijn begonnen. En de gemeente van de Zendingskerk in Ermelo las het met hem, op Stille Zaterdag. Bij elke dag werd één van de kaarsen van de joodse zevenarmige kandelaar aangestoken. Het licht vulde de nagenoeg donkere kerk. Ik hoorde het verhaal anders en zong tot slot mee:

O goede engel bij het graf,
de lente lost de winter af,
bewaak het jonge groen en wijs
de ingang van het paradijs.
(Lied 628:7)

Link naar een opname van de dienst op Stille Zaterdag in de Zendingskerk te Ermelo: http://www.zendingskerk.nl/diensten/maart.html

De paasweek van dag tot dag (II)

VivaldiBach

Het is Goede Vrijdag. De kerk heeft enerzijds geprobeerd aardse, oer heidense gebruiken te verdringen. ‘Dat lukte voor de helft’, aldus Henk Vreekamp in zijn boek Het jaar van Vivaldi. De kerk heeft geprobeerd joodse wortels in zich op te nemen. Helaas moeten we constateren dat dit vaak nog niet voor de helft lukt. Ook de secularisatie is ver in de maatschappij doorgedrongen, zegt ds. Rainer Wahl van de Zendingskerk in Ermelo met het oog op een radioprogramma van de KRO die ochtend. Hierin ging het om JC (lees: Johan Cruijff). Toen de presentatrice vroeg of ze het met de twee gasten op Goede Vrijdag ook nog over die andere JC konden hebben, aarzelden ze.

Vreekamp heeft het niet over secularisatie, maar verbaast zich over het feit dat de priester die Vivaldi (zie afb. links) ook was, de jaargetijden louter vanuit de natuur toonzette. Geen kerkelijke melodieën werden ingebracht. Of – denk ik dan – zou dat niet hebben gemogen van de rooms-katholieke kerk? Zoals Joh. Seb. Bach (zie afb. rechts), de componist die Vreekamp ook enkele keren noemt, het slechts schoorvoetend wel deed. Bijvoorbeeld in één van zijn Vioolconcerten, dat lijkt te beginnen als het koraal Wachet auf, ruft uns die Stimme. Want in de protestantse kerk was het in die tijd ook not done.

De paasweek van dag tot dag (I)

Vreekamp_VivaldiZendingskerkCompact

Het postuum verschenen boek Het jaar van Vivaldi. Hemel en aarde in onze seizoenen (zie afb. links) van Henk Vreekamp spoort mij aan Vivaldi’s Le quattro stagioni weer eens te beluisteren. En ook, al komt het stuk zelf niet in het boek voor, Stravinsky’s Le sacre du printemps. Eén van de vier jaargetijden, zoals de pizza Quattro Stagioni volgens de auteur, als het goed is, een zomerstuk en een winterdeel kent.

Telkens beluister ik een deel. Van Vivaldi en van Stravinsky, dat in de geest wel degelijk in het boek aanwezig is. En ik lees wat Vreekamp schrijft. Over het luisteren naar muziek, dat volgens een boek van Diane Ackerman dat hij citeert, ‘waarschijnlijk is ontstaan als religieuze ceremonie.’ Een ceremonie die vast heidense oer trekken had, zoals veel van de religieuze feesten, joodse en christelijke. Zoals de Sacre een heidense lenteviering is, die werd gekerstend tot wat Vreekamp in zijn boek Gedachten over gedenken (1991) de ‘paaskring’ noemt. De tijd waarin ik een serie van vier blogs schrijf, waarvan dit de eerste is.

Witte Donderdag – Zendingskerk in Ermelo
In Lucas 22 wordt een andere spanning beschreven, die tussen het verraad en de maaltijd onder elkaar. Méér dan een gewone maaltijd; de laatste Pésach-maaltijd die Jezus met zijn discipelen hield. Een spanning als yin en yang is het niet, aldus ds. Rainer Wahl, maar één die wordt opgeheven in het Rijk dat geen verraad meer kent, waarin geen honger meer heerst. Beide werelden zijn dan, om Vreekamp aan te halen, over elkaar geschoven. ‘De viering wacht nog een vervulling.’

Op de begraafplaats achter de Zendingskerk (zie afb. rechts) liggen mijn ouders begraven. Mijn moeder overleed in 1986, op 17 september. De dag die Vreekamp beschrijft als het Sint-Lambertusfeest, het begin van de herfst. Al voerde de kerk een ander herfstfeest als gedenkdag in, op 29 september: het feest van aartsengel Michaël. Michaël begeleid ook de zielen van overlevenden naar het hiernamaals. Vooraleerst het idee van ‘het leven op aarde onder Gods hemel zoals het bedoeld is’, schrijft Vreekamp. En hij zingt met de dichter van Lied 217 uit het Liedboek 2013 (het had ook Shakespeare kunnen zijn): ‘Verkeer de vloek in zegen’ (‘God’s benison is with those / that make good of bad / and friends of foes’).

Link naar een opname van de dienst op Witte Donderdag in de Zendingskerk te Ermelo: http://www.zendingskerk.nl/diensten/maart.html

Bij ‘Ichtus’ van Hannelieke van de Beek

Ichtus_Hannelieke van de BeekDe vis dook op veel plaatsen in mijn ouderlijk huis op: door moeder geschilderd à la Hans Arp (wiens werk we in het Kröller-Müller Museum hadden bewonderd), op een stuk hout dat vader na het figuurzagen had overgehouden als een steen die de werklieden hadden verworpen en die tot een hoeksteen werd, – in glasvorm, in steen gehouwen. De vis wist ook na haar dood ons gemoed telkens weer te beroeren en onze ogen vochtig te maken. Maar we wisten ook dat, zoals op de begraafplaats waar zij ligt begraven, achter de Zendingskerk in Ermelo, staat geschreven:

Hij zal alle tranen van hun ogen afwissen, en de dood zal niet meer zijn, noch rouw.

Woordloos, als Shakespeares Cordelia, wisten we genoeg: Jezus schreef niet in het zand, maar tekende een vis die niet voor niets op het omslag van een gedichtenbundel van Gerrit Achterberg stond, die ik voor kerst 1970 van mijn ouders had gekregen.

Die vis heeft de dubbele symboliek: een schuilplaats, zoals de vis voor Jona was – en zoals Marc Mulders hem in glas en lood in de St. Janskathedraal van ’s-Hertogenbosch vormgaf: een teken van Gods nabijheid. Jezus tekende een vis in het zand, die zo kon verwaaien, opgenomen in de adem van God die voorbij kwam, als een zucht. Waarbij wij, naar een tekst die Hannelieke van de Beek aan haar ‘mixed media’ Ichtus (zie afb.) meegaf, vragen:

Heilig mijn hart, o Heer zodat ik kind aan huis kan zijn, in Uw geheimen en in Uw Heiligdom. Wees krachtig midden in ons leven.

Alinea uit mijn boekje ‘Ogen van mijn moeder’ dat ik hier aangevuld herneem met het oog op de expositie van Hannelieke van de Beek in de Zendingskerk van Ermelo (19 juli t/m 30 augustus 2014). Zie ook: http://www.hanneliekevandebeek.exto.nl.