Tag archieven: vis

Vogel met schubben

Geplaatst op door
Beantwoorden

Ik was al wat aan de late kant, en dan moet onderweg naar de Bijbelkring in de kosterij van de Nieuwendam-merkerk ook nog een toch tamelijk zeldzame zomertortel je pad kruisen! Daar kon ik niet zomaar aan voorbij lopen: hoewel het een vrij kleine duif is (zo’n 25 cm), maar dan wel een met een opvallend schubbenpatroon op de vleugels en een zwart/blauwe nek.

Toen we daar zaten, was hij daar opeens weer, die kenmerkende roep van de zomertortel: ‘roekoekoe roekoekoe’, alsof hij me onderweg van huis naar de kosterij was gevolgd en nu in de tuin of een boom op de begraafplaats zat.
Terug is hij me niet gevolgd, maar had ik genoeg tijd om al lopend over deze samenloop na te denken.

Ik  zag een ander beeld opdoemen: een vliegende vis van Marc Chagall: Time is a river without banks (Tijd is een rivier zonder oevers, 1930-1939). Een litho naar Ovidius, gemaakt tijdens de Grote Terreur van Stalin (1936-1938) en aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog die als een schaduw over Vitebsk (Belarus) hing.

Nee, het is bij Chagall geen zomertortel met een schubbenpatroon gelijk van een vis op de vleugels, maar ‘gewoon’ een vioolspelende vis. Volgens de literatuur over Chagall zou deze vis onder meer symbool staan voor de in 1920 overleden vader van de kunstenaar, die haringhandelaar was. Wilde hij zo zijn diens ziel verbeelden, die over de rivier (des doods?) vloog?

Wie weet, maar voor mij lagen die visschubben op de vleugels van de zomertortel en die vliegende vis geschilderd door een joodse beeldend kunstenaar in elkaars verlengde, als Tenach en Evangelie. Van de vredesduif, de duif na de zondvloed uit Tenach, en van de vis, de ichthus uit het Nieuwe Testament. Zomaar, opeens. Tijdens een mooie, zonnige morgen te midden van alle nieuws dat ons in de greep houdt.

Eerder verschenen in Drieluik, uitg. van de Protestantse Wijkgemeente Amsterdam-Noord, mei/juni 2022, jrg. 4 nr. 5, p. 6. Wordt hier met toestemming overgenomen.

De naaste aan tafel

Geplaatst op door
Beantwoorden

Katerina Belkina_Late SupperDeze foto van Katerina Belkina heet Late Supper – maar één letter verschil met Last Supper. Maaltijd en laatste avondmaal. De titel geeft meer dan de iconologie aanleiding om beide, maaltijd en laatste avondmaal, in elkaars verlengde te zien. Net als in het gedicht De disgenoten van Ida Gerhardt:

 

Het simpele gerei,
het brood, dat is gesneden,
de stilte, de gebeden –
Want de avond is nabij.

Uit tranen en uit pijn
dit samenzijn verkregen:
bij sober brood de zegen
twee in ùw naam te zijn.

Waar aan de witte dis
uw teken wordt beleden
verschijnt Gij – : ‘ zij vrede.’
gij Brood – gij Wijn – gij Vis.

De sfeer die van de foto uitgaat, is er inderdaad één van vrede, van gemoedsrust ook. Het zijn beide handen die het hem doen; net niet helemaal gevouwen, als in een gebed, maar rustend op de houten tafel. Het is geen gemoedsrust in de stoïcijnse, voor alles passieve betekenis van het woord (apatheia), maar in de manier waarop Spinoza het woord opvatte: als een activiteit mede. Nog even en de handen gaan over in ofwel een gebedshouding, of in het breken van het brood. De tafel is bereid.

Het is zoals de Belgische kunstenaar Jan Fabre het in een interview voor Canvas omschreef, namelijk dat hij alleen maar vanuit ‘gelukzaligheid’ (bij Spinoza synoniem voor gemoedsrust) kan werken, communiceren en medewerkers inspireren. Alleen maar uit gelukzaligheid kunnen eten en drinken kan niet als je er geen weet van hebt dat je hand in de wereld méér te doen geeft dan alleen dat. In de opdracht het brood voor elkaar te breken.

Aan deze tafel is geen disgenoot zichtbaar. Maar er ligt wel een vork, dat simpele gerei,  klaar – om het aloude joodse verhaal over het verschil tussen hemel en hel bewaarheid te laten worden. In de hel zitten mensen met gestrekte armen die niet kunnen buigen. Zij kunnen het eten zo niet naar hun mond brengen. In de hemel zitten weliswaar ook mensen met gestrekte armen, maar zij worden geholpen door degene die naast hen zit. Het woord ‘naast’ krijgt zo een diepere betekenis, gelijk de maaltijd op deze foto in Gallerie Zakirova (Heusden aan de Maas).

De vooorjaarstentoonstelling in deze gallerie, ter begeleiding van Bachs Matthäus Passion, is tot en met 27 maart 2016 te bezichtigen. 

www.Zakirova.com

Bij ‘Ichtus’ van Hannelieke van de Beek

Geplaatst op door
Beantwoorden

Ichtus_Hannelieke van de BeekDe vis dook op veel plaatsen in mijn ouderlijk huis op: door moeder geschilderd à la Hans Arp (wiens werk we in het Kröller-Müller Museum hadden bewonderd), op een stuk hout dat vader na het figuurzagen had overgehouden als een steen die de werklieden hadden verworpen en die tot een hoeksteen werd, – in glasvorm, in steen gehouwen. De vis wist ook na haar dood ons gemoed telkens weer te beroeren en onze ogen vochtig te maken. Maar we wisten ook dat, zoals op de begraafplaats waar zij ligt begraven, achter de Zendingskerk in Ermelo, staat geschreven:

Hij zal alle tranen van hun ogen afwissen, en de dood zal niet meer zijn, noch rouw.

Woordloos, als Shakespeares Cordelia, wisten we genoeg: Jezus schreef niet in het zand, maar tekende een vis die niet voor niets op het omslag van een gedichtenbundel van Gerrit Achterberg stond, die ik voor kerst 1970 van mijn ouders had gekregen.

Die vis heeft de dubbele symboliek: een schuilplaats, zoals de vis voor Jona was – en zoals Marc Mulders hem in glas en lood in de St. Janskathedraal van ’s-Hertogenbosch vormgaf: een teken van Gods nabijheid. Jezus tekende een vis in het zand, die zo kon verwaaien, opgenomen in de adem van God die voorbij kwam, als een zucht. Waarbij wij, naar een tekst die Hannelieke van de Beek aan haar ‘mixed media’ Ichtus (zie afb.) meegaf, vragen:

Heilig mijn hart, o Heer zodat ik kind aan huis kan zijn, in Uw geheimen en in Uw Heiligdom. Wees krachtig midden in ons leven.

Alinea uit mijn boekje ‘Ogen van mijn moeder’ dat ik hier aangevuld herneem met het oog op de expositie van Hannelieke van de Beek in de Zendingskerk van Ermelo (19 juli t/m 30 augustus 2014). Zie ook: http://www.hanneliekevandebeek.exto.nl.