Tag archieven: Evert Jan de Wijer

Elkaar de hand schudden

Geplaatst op door
Beantwoorden

Bij het afscheid van ds. Evert Jan de Wijer (De Thomas, Amsterdam) die vertrekt naar de Protestantse Gemeente Wassenaar.


Het Internationaal Lied Festival in Zeist is momenteel weer aan de gang. Gedachten voeren mij terug naar verleden jaar, toen ik er enkele dagen was en tijd had om ook de expositie Masterpieces in Slot Zeist te bezoeken.
Er werden toen schilderijen getoond van Svetlana Tartakovska en modellen van kostuums die Rien Bakkers maakte voor onder meer Shakespearerollen, zoals Lady Macbeth, Macbeth en Hamlet.

 

Een van de schilderijen die er te zien was, is als gezegd van de Oekraïense kunstenaar Tartakovska (1979), die al 20 jaar in Haren (Groningen) woont. Het heet Het gebed (zie afb. hierboven). Een verstilde afbeelding van een biddende vrouw. Een vrouw die ook op andere doeken terugkomt. Ze heeft hier, – en elders -, een lang gewaad aan. Samen met haar lange, donkere haar contrasteert dat met een witte muur, het hoekje in een kerk waar ze staat en waar de verf afbladdert. Het enige, nauwelijks kleurrijke is de huid van haar gezicht en van haar handen.
De gevouwen handen voerden mij verder, naar een ander schilderij. Niet in Zeist, maar waarvan ik via een Nieuwsbrief een afbeelding kreeg toegestuurd: The Sun (2023, hierboven) van Natalya Zaloznaya (1960) uit Belarus, die nu in Genua woont. De Italiaanse zon valt op de stevige handen van iemand. Ook hier overheerst de tint van de huid, tegen een in dit geval donkere achtergrond en lichte ondergrond. Het zijn geen handen in een gebedshouding, maar in de houding van iemand die zich laaft aan het licht van de zon en zich in de handen wrijft om dat extra goed te voelen en vast te houden.

Je zou beide handen kunnen zien als een uitdrukking van respectievelijk het geestelijk en wereldlijk leven; geestelijk en seculier leven kunnen elkaar soms de hand schudden en worden dan één. Iets dat bij uitstek kenmerkend is voor het denken van ds. Evert Jan de Wijer, wiens hart overigens meer bij de literatuur dan de beeldende kunst lag; in een interview zei dat hij eens met zijn ene been in de theologie staat en met de andere in de literatuur. Zijn boek God op het boekenbal (uitg. Skandalon, 2013) is daar een uiting van. Maar ook het interview dat hij eens (in 2016) had met de schrijfster Jenny Erpenbeck die te gast was in wat toen nog de  Thomaskerk heette; zij kreeg zeer recent (voor haar boek Kairos) de International Booker Prize. Via deze blog schud ik De Wijer de hand.

(Foto rechts ontleend aan de website van de Protestantse Kerk Amsterdam)
https://dethomas.nl/op-zondag/

De klop op de deur

Geplaatst op door
Beantwoorden

Johann_Sebastian_BachAfgelopen week maakte ik een aantekening bij een retweet met een link naar een uitvoering van het orgelkoraal Wer nur den lieben Gott lässt walten BWV 642 van Joh. Seb. Bach (zie afb.) door Dorien Schouten. Er ontspon zich een interessante discussie hierover met de Nederlandse Bachvereniging.

Mijn bezwaar richtte zich tegen de tekstopvatting dat hier sprake zou zijn van ‘de God van het Oude Testament’. Krijgshaftige bazuinen in het pedaal waren de muzikale uitwerking ervan. Immers: in deze nog steeds – wat mij betreft voortwoekerende – visie zou de God van het Oude Testament de God der wrake zijn, een wrede God. En – dat komt er dan meestal meteen achteraan – de God van het Nieuwe Testament de God van de liefde. Alsof er twee Goden bestaan.

En dan heb ik het nog niet eens over nog een stapje verder in deze gedachtegang, waarin de boodschap van het Oude Testament, die vol oorlog en geweld heet te zijn, wordt geplaatst tegenover die van het Nieuwe. Alsof daar geen sprake is van geweld op z’n tijd! ‘Het is zo anders’, dat Oude Testament, ‘dan de boodschap van Jezus: heb je vijanden lief en bid voor wie je vervolgen’ las ik onlangs nog in de Bijbelse Dagkalender 2016. Het is om moedeloos van de worden.

Maar dan opeens is er weer een uitleg van een Bijbelgedeelte uit het Nieuwe Testament waardoor je opveert. Afgelopen zondag gebeurde het in de uitleg van André Fox in de  Oude Kerk in Amsterdam. En thuisgekomen hoorde ik op youtube dezelfde opvatting uit de mond van Evert Jan de Wijer, de predikant van de Thomaskerk in de hoofdstad.
Het draaide om Lucas 11:1-13, een tekst over bidden. Maar dan met een andere insteek dan in de Bijbelse Dagkalender.
Direct nadat Jezus Zijn discipelen het Onze Vader heeft leren bidden, volgt een gelijkenis over een vriend die midden in de nacht aanklopt en vraagt of hij drie broden kan lenen. De man aan wie dit wordt gevraagd, geeft geen thuis. Jezus geeft het advies om onbeschaamd door te blijven gaan met op de deur kloppen.

Zittende Maria_omgeving Adriaen van WeselDe uitleg over wie die man is die geen gehoor geeft, wees richting God. En dat kun je alleen maar denken en zeggen als je door de uitlegtraditie van het jodendom heen bent gegaan en die hebt geïnternaliseerd; op die manier is er, ondanks dat ik wel eens moedeloos wordt, hoop. Het is net als Jezus die Zijn hand legt op het Boek, zoals het beeld ‘Zittende Maria met staand Christuskind’ toont uit de omgeving van Adriaen van Wesel (Museum Catharijneconvent, Utrecht, zie afb.). Niet om ons de les te lezen, zoals Herman Pleij meent (bijschrift tentoonstelling ‘De zomer van Herman Pleij’, t/m 4 september 2016), maar omdat ook Hij de joodse leer in zich heeft opgezogen als was het moedermelk.

En de man die klopt? Dat zijn wij, die onbeschaamd door moeten gaan met kloppen. Met schreeuwen wellicht. En met – voeg ik eraan toe – het stellen van de vraag: ‘Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?’ (Gerard Reve). Zonder moedeloos te worden.

Opeens ga ik al die klopmotieven in het werk van Bach ook wat anders beluisteren …

https://twitter.com/Bachvereniging/status/756902694510534656

http://allofbach.com/nl/bwv/bwv-642/#organiste-dorien-schouten

https://www.debijbel.nl/link/Lucas%2011:1-13/1baa9f2436fc6bba0314219a9669bab5

https://www.youtube.com/watch?v=01KI97acyBE&feature=youtu.be

Een lege kerk?

Geplaatst op door
Beantwoorden

Thomaskerk_overzichtVoor de presentatie van het boek Kerkinterieurs in Nederland op 20 juni jl. in de Amsterdamse Thomaskerk, waren twee van de negen schilderijen van Yve du Bois weggehaald: Eendracht en Scheuring heetten ze haast symbolisch. Op geen één foto met een overzicht van de volle kerk waren ze te zien. Je kunt erover speculeren waarom. Mooi natuurlijk, die vele mensen. Zo’n tweehonderdvijftig. Maar het moest niet al te gedateerd over komen, met die tijdelijke tentoonstelling in beeld. En mooi natuurlijk, de kale muren van deze kerk. Die moest je extra laten uitkomen.

Het doet een beetje denken aan de interieurfoto’s van de honderd kerken die Arjan Bronkhorst vastlegde. Ja zeker – ook dat van de Thomaskerk. Er komt geen mens op voor, alsof er ’s zondags geen kerkdiensten worden gehouden. Ook dit valt wel te begrijpen: het gaat ze in dit boek primair om de interieurs, die door vijftig specialisten worden beschreven. En gelukkig: tijdens de presentatie werd wel de hoop uitgesproken dat de honderd in beeld gebrachte kerken hun religieuze functie kunnen behouden.

Ik moest er allemaal aan denken toen ik in het recente nummer van Filosofie Magazine (nr. 7/8, juli/aug. 2016) een kort interview las met kunstenares Tjits van der Kooij. Zij geeft aan dat ‘vervreemding’ het thema van haar schilderijen is. ‘Ik heb een distantie gecreëerd met een nadrukkelijk lineair perspectief; dat benadrukt mijn rol als buitenstaander.’ Ik zag wat foto’s van Bronkhorst voor me, en kon een vergelijking niet onderdrukken. ‘Er komen ook nooit mensen voor in mijn schilderijen; ik vind dat het sterker werkt als je je realiseert dat jij de enige bent die dit ziet.’ Daar kan ik me iets bij voorstellen.
Zoals de nieuwe predikant van de Oude Kerk in Amsterdam, Jessa van der Vaart op een vraag over het door de vragensteller vermeende verschil tussen liturgie en pastoraat antwoordde, dat een preek heel pastoraal kan zijn, en zij soms bij het schrijven ervan een recent gesprek met één persoon voor ogen had. Het zal voor hem/haar werken alsof de preek speciaal voor hem is bedoeld.

En daarmee zijn we weer terug bij de functie die een kerkgebouw heeft. Er te staan voor mensen in deze tijd. Inclusief op zijn tijd schilderijen die ze wat te zeggen hebben. En daarvoor neem je geen boek ter hand, maar ga je er als het even kan gewoon naar toe.

 

Kerkinterieurs in Nederland. Red.: Albert Reinstra, Marc de Beyer en Pia Verhoeven. Uitg. W Books.

http://www.tjitsvanderkooij.nl/

De foto hierboven toont de Thomaskerk in Amsterdam tijdens de intrededienst van ds. Evert Jan de Wijer. Rechts zijn de panelen van de tentoonstelling te zien die toen in de kerk stond.

Tranen van troost

Geplaatst op door
Beantwoorden

ErbarmeDich_450x270Aan het eind van de inleiding van ThomasBoek (12 februari in de Amsterdamse Thomaskerk) heeft ds. Evert Jan de Wijer het over de rol van schilderkunst en muziek in de roman Oorlog en terpentijn en de duiding hiervan door auteur Stefan Hertmans. Een duiding waarover je na blijft denken.

Misschien worden in de documentaire Erbarme dich – Matthäus Passion stories (zie afb.) van Ramón Gieling een paar mogelijke antwoorden gegeven. Maar het nadenken gaat dóór, en is niet opgelost, net zomin als het slot, één noot van de Prelude uit de Luitsonate in E van Joh. Seb. Bach, zoals Rialto-medewerker Mark Mallon zo treffend liet horen tijdens zijn inleiding tijdens de aflevering op 13 februari van de Rialto Filmclub.

Het gaat zowel in het boek van Hertmans – alleen de titel zegt het al – als in de op het Internationaal Filmfestival Rotterdam in première gebrachte documentaire van Gieling om een dichotomie: oorlog en terpentijn, tranen en troost. Tranen ván troost. Peter Sellars verwoordde het prachtig in de film, in de voetsporen van Catharina van Siena en Al-Ghazali, over soorten tranen. Misschien is er, net als bij Hertmans, een soort die verzoend, als je de hele Matthäus Passion hebt doorleefd.

Of in dat ene moment, waarop geen Matthäus klinkt, maar een aria uit de cantate BWV 82 van Bach: Ich habe genug:

Ich habe genug,
Ich habe den Heiland, das Hoffen der Frommen,
Auf meine begiergen Arme genommen;
Ich habe genug.
Ich habe ihn erblickt,
Mein Glaube hat Jesum ans Herze gedrückt;
Nun wünsch ich nog heute mit Freuden
Von hinnen zu scheiden.

Het zal voor iedereen verschillend zijn, maar in Rialto kon je een speld horen vallen. Behalve op momenten dat er werd gelachen. Uit verlegenheid?
Ik kan alleen voor mezelf spreken, en denk terug aan de veertigdagentijd kort na het overlijden van mijn vader. En aan wat Anna Enquist in de film over de dood van een vriend zei, zo schrijnend in tegenspraak met de narcissen die bloeiden. In mijn geheugen heeft de esdoorn nooit roder zijn pracht laten zien als in de dagen tussen de dood van mijn vader en zijn begrafenis.

In het weekend volgend op ThomasBoek en Rialto Filmclub gaat in de Amsterdamse Stadsschouwburg Trauernacht, over Bach en de dood in regie van Katie Mitchell. Misschien levert dat weer andere antwoorden op om over door te denken. Het slot is nog niet in zicht, en blijft, net als in de Prelude van Bach, open. Het is aan ons om het in te vullen.

http://thomasopen.nl/index.php/boek/boekarchief

http://www.rialtofilm.nl/podium/iffr%20live:%20erbarme%20dich%20-%20matth%C3%A4us%20passion%20stories/

http://stadsschouwburgamsterdam.nl/voorstellingen/10025-trauernacht

Luisteren en kijken

Geplaatst op door
Beantwoorden

HP07Ik zat zo’n beetje tussen de preekstoel tegenover me en een mooi kunstwerk achter me in (zie afb.). Een nieuw werk dat de Canadees-Servische Smi Vuković maakte voor de tentoonstelling Hocus pocus, hoc est corpus in de Amsterdamse Thomaskerk. Zo kon het gebeuren dat de woorden die ik hoorde, interfereerden met het hoog aan de muur bevestigde werk. Bewust wat te hoog, aldus curator Julia Geerlings, zodat je niet goed kan zien wat er onder het doek zit dat erover heen is gedrapeerd. Over een glasplaat, een spiegel, een stuk steen of wat het ook moge zijn.

 

Zo werd gespeeld met de notie verhullen en onthullen, als in de Servisch-orthodoxe kerk, waar veel zich achter een iconenwand afspeelt. Je kan van alles onder het doek wanen: een tien geboden- of een aankondigingenbord, een grafbord …

Het was als de tekst van Genesis 23 die centraal stond in de dienst op 9 november. Over de dood van Sara, door Abraham beweend en begraven in een spelonk in het veld van Efron in Machpela, tegenover Mamre.
In, onder en achter de tekst over het contract dat Abraham met de Hethieten over het graf sloot, zit het eigenlijke verhaal, aldus ds. Evert Jan de Wijer. Een verhaal over bijvoorbeeld de glimp van het beloofde land, dat Abraham en Sara niet hebben gezien.

Het veld van Efron ontstond (vers 17), vertaalden Buber en Rosenzweig. Zo bloeide voor mij ook de Bijbeltekst open. En zo kreeg een kunstwerk een diepere betekenis. Door te luisteren en te kijken in de eerste plaats. En door de dialoog die ze onbewust met elkaar aangaan niet in ’t minst.

http://www.thomaskerk.nl
http://juliageerlings.wordpress.com
http://www.rijksakademie.nl/NL/resident/smi-vukovic

We zijn gewaarschuwd

Geplaatst op door
Beantwoorden

De Cirkel_EggersMae Holland werkt bij een computergigant, De cirkel in Californië, die wordt geleid door Drie Wijzen. Eén daarvan, Ty Gospodinov – ongetwijfeld gemodelleerd naar Steve Jobs – trekt zich echter steeds verder uit de firma terug. Binnen het bedrijf werken verder veertig belangrijke denkers: de Bende van Veertig. Ty bedacht het Universele Systeem dat alles wat maar virtueel is op de wereld moet samenbrengen.

De cirkel is de beste plek op de wereld om te werken. Een utopia, waar alles beter is. En openbaar, van het huis van mijn moeder tot Myanmar. Waar alles met elkaar wordt gedeeld, omdat iemand anders ook wat aan mijn ervaring kan hebben.

Alles en iedereen
Roept dit nu een gevoel op van meeluisteren, of juist van meeleven? Van een spiegelland, of van een lachspiegel? Of is het niet meer dan een instrumenteel gebruik maken van alles en iedereen, tot nut van de gemeenschap? Want niets mag om de enkeling draaien of mag ongenoemd blijven op de sociale media. Dat is kennis die verloren gaat, dat is niet betrokken zijn bij mensen om je heen, de cirkel van alles dat met alles samenhangt doorbreken. Alles moet kunnen, onder het mom: ‘Je bent transparant of je bent het niet.’ En als je dat niet bent, zoals Kalder, dan is dat twijfelachtig: is hij – een detectiveachtig element in het boek – een spion of stalker binnen De cirkel?

Maar ook Mae loopt in het ‘analoge’ leven langs, of net over de grens van wat toelaatbaar is. Bijvoorbeeld wanneer ze na sluitingstijd met een kajak naar een onbewoond eiland vaart, en wordt gespot door een SeeChangecamera, het nieuwste van het nieuwste. Ze wordt door één van de Drie Wijzen ter verantwoording geroepen in een gesprek waarin het uiteindelijk draait om verhullen en onthullen.

Op driekwart van het boek gebeurde er iets met mij. Dat is op het moment dat Eamon Bailey, één van de Wijzen, Mae ten overstaan van de hele Cirkelcommunity interviewt. Het beeld is net wat gekanteld van wat ik herken uit de eigen beleveniswereld. De Talmoed: wanneer je kennis achterhoudt, steel je, is geworden: Privacy is diefstal. Een nicht, die net als Gunner (de zoon van Bailey) niet ver meer kwam: kijk met mijn ogen, is geworden: Delen is meeleven. De atheïstische voorzitter, een bekend filosoof van het bestuur van het bedrijf waar ik werkte: ik kan iedereen zó gelovig laten worden is geworden: ik kan iedereen zó in het Universele Systeem laten geloven.

Het beeld kantelt
In wat daarna komt (Boek II en III) gaat de symboliek verder. Het gaat over vissen ‘die allemaal vrijwel doorzichtig waren en zich etherisch voortbewogen’, over Mae die inmiddels ook transparant is geworden. Overigens een minder geloofwaardig detail in het boek. Of het moet verwijzen naar het begrip Gläserner Mensch in Duitstalige landen, maar daar is het negatief bedoeld, wat in dit Amerikaanse boek (vooralsnog) niet het geval is.
En het gaat over Kalder, die een zeg maar anti-globalist blijkt die de Cirkel slecht vindt, ‘voor iedereen, voor de hele mensheid.’ En zeker de voltooiing ervan, wanneer de cirkel is gesloten en iedereen heeft ingesloten. Iets dat natuurlijk not done is: een onderzoek, de schepping, het systeem is per definitie onvoltooid.

De klok lijkt terug te lopen: Annie, één van de Veertig, vindt het allemaal inmiddels niet meer zó super, zó bijzonder. Mercer denkt over een alternatief van de Cirkel na. En lijkt vervolgens, analoog en wel, van de aardbodem verdwenen. Uit Annies ogen spreekt angst. Kalder neemt de woorden in de mond die Peter Thiel in Die Zeit (18 september 2014) schreef onder de kop ‘Funkelnder Kapitalismus’: monopolist. Nee: tirannieke monopolist in een wereld die op één of andere manier richting Armageddon gaat. Een wereld die geen tijd meer heeft voor reflectie, geen plaats meer gunt aan de donkere kanten van het bestaan en de kop in het zand steekt. Wat uiteindelijk – het viel te verwachten – leidt tot de zelfmoord van de opgejaagde en door drones achtervolgde Mercer en een comateuze toestand van Annie. En dat blijft, zegt ik-persoon Mae, raar: dat je haar gedachten niet kunt kennen. Daar moet toch iets aan worden gedaan.

De combinatie revolutionair denken en totalitair denken gaat in dit boek samen. Dat is het beangstigende ervan, en het modernisme niet vreemd. We kennen het dus nu ook van de Cirkel. We zijn gewaarschuwd.

Dave Eggers: De cirkel. Uitg. Lebowski Publishers, 2013 (€ 22.50).

Deze bespreking wordt hier geplaatst met het oog op de eerste ThomasBoek met Evert Jan de Wijer, op 9 oktober 2014 in de Amsterdamse Thomaskerk. Zie: http://thomasopen.nl/index.php/boek/programma/126-de-cirkel-van-dave-eggers