wonder & Wander

Vervolg tweede diskette 240‘Het wordt erg leuk’, was mij beloofd – vanmorgen in en na de dienst in de Amsterdamse Oude Kerk zou aandacht worden geschonken aan de tentoonstelling wonder & Wander van studenten van de Rietveld Academie. Maar helaas ging één en ander door ziekte niet door. 1) Daarom liep ik na de dienst aan de hand van het mooie boekje bij de tentoonstelling zelf rond en tekende onderstaande gedachten op. Verwijzend naar muziek en teksten die de afgelopen twee weken op zondag in de kerkdienst klonken. De tentoonstelling is nog t/m 3 mei a.s. te bezichtigen.

1. Maya Lefevre-Radelli
Ik begon meteen links naast de ingang. Het kan niet missen, je loopt er recht op af: Herinneringen, mechanica & verdwijning, een werk van Maya Lefevre. In het boekje wordt het omschreven als ‘een onderzoek naar sociaal-realisme en symbolisme in relatie tot de ruimte van de Oude Kerk, door een gedenkplek te creëren van alledaagse objecten waar mensen zoal aan gehecht zijn.’ Het is werk dat, vervolgt de tekst, een dialoog aangaat van objecten met de kerk. En – denk ik er meteen bij – onbewust ook met het werk van Marinus Boezem dat momenteel in de Vleeshal van Middelburg valt te zien. In een seculiere ruimte, maar toch; Ann Demeester (directeur van het Frans Halsmuseum | De Hallen, Haarlem) nam na het zien hiervan meteen het woord ‘relikwieën’ in de mond. En dat doe ik hier nu ook.

2. Jakob Sjøberg
Iets verder richting orgel vinden we links het werk From 2000 to nowhere, Mæ. ‘Een performance met twee sculpturen die een virtuele doorgang markeren die refereren aan de gelijkwaardigheid van wetenschap en geloof voor de moderne maatschappij’, lees ik. En dat is wel heel wat anders dan ik er, zonder boekje, in had gezien. Ik moest bij dit werk, dat er op het eerste gezicht uitziet als een hut met stro er omheen, meteen denken aan de schuur of de stal van Franciscus van Assisi die is nagebouwd in Rivotorto (zie foto, vS). En ik hoor het intochtslied dat we 12 april zongen, met de reminiscentie aan Franciscus’ Zonnelied:

De liefde toont zijn aangezicht,
een zonnelied breekt aan,
vandaag zien wij het levenslicht,
de Heer is opgestaan.
(Lied 633:5, tekst: Jaap Zijlstra, melodie: Orlando Gibbons).

3. Magali Llatas Berrios
Maar als ik het boekje goed begrijp, zou die vergelijking met Franciscus’ schamele onderkomen eerder voor de hand hebben gelegen bij het werk Wording van Magali Llatas Berrios, dat hemelsbreed op dezelfde hoogte ligt aan de andere zijde van het orgel. ‘Een werk dat verwijst naar de kwetsbaarheid van westerse symbolen en ideologieën en het fenomeen van de heiligschennis.’ Zo vond iemand die bij de in karton opgetrokken kerken, moskeeën en dergelijke ook: ‘Blasfemie’, zei hij. Maar net zo fragiel als die hut van Franciscus. En zo moet het misschien ook zijn. Maar dan zonder een protserige kerk, zoals in Rivotorto er overheen.

4. Milena Naef
Pal achter dit werk liggen stukken doorzichtig pvc op de grafzerken: Tussen niks en een vraag. De eerste zondag dat ik ze zag, was er eentje gebroken. Dat is nu niet meer het geval, en dat is misschien jammer. ‘Een werk dat de sporen van de grafstenen bevraagt en een betekenisvolle ruimte creëert tussen de vloer en het object.’ In mijn inwendig oor hoor ik nog de trombone in het tweede vers van Sweelincks Psalm 23 dat de Sweelinckcantorij ’s ochtends als Avondmaalsmuziek in de dienst had gezongen:

Zelfs door een dal van diepe duisternissen
waar ik het licht der levenden moet missen,
vrees ik geen kwaad, want Gij zijt aan mijn zijde
met stok en staf, tot troost en tot geleide.
Onder het oog van hen die mij verraden
richt Gij mij toe het nachtmaal der genade.

5. Naama Aharony
Als we de rondgang vervolgen, stuiten we achter het hoogkoor op de installatie Autonoom heilgdom. ‘Een interactieve installatie die een autonoom heiligdom voor de kijker maakt, zodat deze de functie van toevluchtsoord die de Oude Kerk ooit had, opnieuw kan vinden. Ook verwijst het werk naar de menselijke behoefte aan sturing en bescherming.’ En ik hoor een paar regels uit het Hooglied, zoals Judith Herzberg het bewerkte en Christiaan Winter ze op muziek zette:

We maken van takken en blaadjes
een vloer en een dak,
dat was onze woning,
of ik was het tuintje
en jij was de tent
daar gingen wij wonen.

Maar de Oude Kerk als vluchtkerk? Dat zie ik niet zo gauw gebeuren. Ik denk eraan terwijl ik op het Centraal Station aangekomen, hoor dat de IJtunnel is afgesloten. Waarom wordt er niet bij verteld. Een mevrouw en ik kijken elkaar wat angstig aan: een aanslag? Dat blijkt later echter niet het geval. ‘Alles wat we moeten doen, is op een wonder wachten’ schrijft directeur Jacqueline Grandjean van de Oude Kerk in de introductie van het lezenswaardige boekje. Wachten? Nee – geen ‘Stil maar wacht maar’ maar werken aan een nieuwe wereld, ver-wachten. Wonder & Wander zijn werkwoorden. Dat is een ding dat zeker is.

1) De zondag erop, 26 april, ging dit wel door in de vorm van de performance ‘Amen’ van Michela Filzi (foto hieronder). Na de preek begon het, in de Buitenlandvaarderskapel, terwijl de gemeente een nieuw lied op tekst van Sytze de Vries en muziek van Christiaan Winter zong, met als laatste strofe:

Amen

Dat ik de naam mag zijn van jouw
verlangen
 heeft heel het harnas om mijn ziel gekraakt.
Ik weet mij aan mijn naakte huid geraakt
die, niet verscholen meer,
nu alle licht wil vangen.

Het nieuwe liedboek (IX)

Marc BijlOmdat we in de Amsterdamse Oude Kerk een – naar eigen zeggen – ‘eigenwijze’ kerkmusicus hebben, zongen we vanmorgen Lied 352 (Jezus, meester aller dingen) uit het nieuwe liedboek op de wijs van Adriaan Schuurman uit het Liedboek voor de kerken 1973. Ik mag dat wel. En ik snap het ook wel.

 

De melodie op de tekst van Tom Naastepad, die in het nieuwe liedboek de ondertitel ‘Jezus, Jona en het lot’ kreeg, is een 14e eeuwse melodie bij Valentin Trillers Quem pastores laudavere. Roept het daar associaties op met een kindeke Jezus dat wordt gewiegd, bij de tekst van Naastepad doemt bij dezelfde melodie een rustige zee met bij wijze (!) van spreken een scheepken onder Jezus hoede voor het geestesoog op.

Maar de psalm (Jona 2:1-11) die we lazen, spreekt daar helemáál niet van. Daar gaat het over roepen uit nood en benauwen, over een HEER die leert bidden (vs. 3). Over de diepte die trok en/of God die Jona de diepte in slingerde (vs. 4). Geen rieten mandje, maar riet dat zich om het hoofd van Jona windt (vs. 6), tot barstens toe. En een God die de vis ertoe aanzette Jona op het droge uit te spuwen (vs. 11).

Dáár past geen wiegende melodie bij, maar één die van de hoogste nood/noot afdaalt, een octaaf lager. En in de laatste zin daar nog een schepje bovenop doet, nog één trede hoger begint.
Daar is over nagedacht. Of liever: hier wordt de spanning voelbaar die Jacques Suurmond in een artikel in Interpretatie (juli 2014, p. 8-11) omschrijft als die ’tussen redelijkheid [ratio] en mysterie, logica en liefde, vertrouwdheid en huiver’.
Dat artikel heet: ‘De kerk mist kippenvel’. Het nieuwe liedboek, merkten wij vanmorgen, soms ook. En dat is jammer.

Daarom is het goed dat in dezelfde kerkdienst werd gewezen op de obelisk van gebroken spiegels, een kunstwerk van Marc Bijl dat in het kader van de tentoonstelling SALON/Big Bang momenteel in de Oude Kerk staat (zie afb.). Wiskundige schoonheid, ratio? Ook – maar primair een openbaring als ‘een breuk, een scheur in ons bestaan’ (Suurmond).
Het is als een gedeelte uit een gedicht van M. Vasalis dat Suurmond citeert. Een liturgie,

een orde waar ruimte voor de chaos is,
en voel de vrijheid van een grote liefde,
die plaats voor wanhoop laat en twijfel en gemis.

In vrijheid aangeraakt

D'huyvetters_SpinozaNog maar enkele weken geleden was het Pesach, waarop joden de uittocht uit Egypte en de bevrijding van de slavernij herdachten. Ondertussen wordt, met dit in het achterhoofd, vooruit gekeken naar het Wekenfeest. Zoals de christelijke kerk, met Pasen in de rug, telt naar Pinksteren.

Het afgelopen weekend zong het begrip slaaf op verschillende plaatsen rond in mijn hoofd. Om te beginnen tijdens de laatste studiemiddag van de Vereniging Het Spinozahuis over een nieuwe vertaling van de Staatkundige verhandeling van Spinoza (zie afb.).

We lazen het elfde, onaffe hoofdstuk over de volksregering. In paragraaf drie daarvan sluit Spinoza vrouwen en ‘servi’ hiervan uit. D’huyvetters vertaalt dit laatste heel hedendaags met ‘mensen in loondienst’, W. Meijer geeft het in een oude vertaling (1901) weer met ‘dienstbaren’. Maar volgens inleider Piet Steenbakkers mag je hier, geredeneerd vanuit het Romeinse recht, gewoon ‘slaven’ lezen. Iets dat in de tijd van Spinoza nog wel degelijk bestond (onder meer in onze koloniën!).
Belangrijker is de kwestie van uitsluiting. Je kunt dit niet 1:1 naar onze tijd vertalen, maar je mag het ook niet wegredeneren. Wat de Farizeeën volgens Steenbakkers in zo’n geval deden, was in een tekstcommentaar een witruimte open laten. De grootte daarvan stond vast.

Vervolgens kwam Peter Tomson als voorganger in de Amsterdamse Oude Kerk op de zondag aansluitend in een soortgelijk verband wat uitsluiting betreft, met een andere interpretatie. We lazen onder meer Johannes 9:39-10:10. Tomson redeneerde de angst die Johannes had voor de joden ook niet weg: ‘Johannes is een tekst met een trauma, en alleen als we daar alle begrip voor hebben, kunnen we zijn boodschap verstaan en ons eigen maken’.
Het trauma bestond erin, dat Johannes de deuren voor ‘de’ joden gesloten hield (Joh. 20:19),
zoals christenen later joden uitsloten. Zó voelt het dus. Je kan er gevoelig door/voor worden, of de andere kant uitslaan, en in wreedheid ontaardden.

Je kan ook het gemopper voorbij zijn, zoals Steenbakkers de houding van hedendaagse feministische stemmen als Moira Gatens en Aurelia Armstrong over Spinoza omschreef. En zoals Tomson in vergelijkbare zin de stem van David Hartman (1931-2013) in 1981 in Auschwitz or Sinai (be)noemde, het trauma voorbij.
Het enige dat rest, is om vergeving vragen en God aanroepen in vrijheid aangeraakt te worden

met levensadem, lente-tijding,
en doe met krachten ter bevrijding
ons hier in Christus’ vrijheid staan.
God, laat ons niet vergaan!
(Ad den Besten, Lied 709).

Met de nadruk op ons, inclusief. Slaaf en vrije, man en vrouw, jood en christen.

Het nieuwe Liedboek (VII)

Johannes TaulerEr is heel wat vertimmerd aan het Liedboek uit 1973 (LvdK 1973), alvorens sommige liederen in het nieuwe Liedboek (LB 2013) zijn overgenomen. Zie de tabellen in de Wegwijzer voor het Liedboek 2013 van Ellen van der Sar (uitg. Stichting Kerkmuziek Netwerk).

Soms is de melodie anders (bijvoorbeeld nr. 234 uit LvdK/nr. 663 in LB 2013) of helemaal nieuw (bijvoorbeeld nr. 27 LvdK/nr. 762 LB 2013). Dan weer werd de tekst ingrijpend herzien (bijvoorbeeld nr. 203 LvdK/nr. 618 LB 2013, nr. 158 LvdK/nr. 517 LB 2013 of nr. 26 LvdK/nr.482 LB 2013). Of werd een lied ingekort en vervielen coupletten (bijvoorbeeld nr. 427 LvdK/nr.904 LB 2013, nr. 211 LvdK/nr. 51 LB 2013 of nr. 41 LvdK/nr. 762 LB 2013 minus vierde couplet). Een interessante puzzel voor kerkmusici en theologen!

Wat helemaal naar de achtergrond lijkt te zijn verdwenen, is dat – om het nog ingewikkelder te maken – veel liederen uit het Liedboek 1973 al uit de Psalmen en Gezangen van 1938 kwamen. Soms ook vertimmerd en wel. Een kolommetje 1938 erbij in het boek van Van der Sar, zou het niet alleen bruikbaar maar ook interessanter hebben gemaakt. Zo zou je makkelijk kunnen achterhalen hoe een tekst en/of melodie ooit was en in de loop van de tijd al dan niet is gewijzigd, ingekort of wat dan ook. Want terugbrengen naar het origineel, wat een ander uitgangspunt geweest zou kunnen zijn, blijkt er niet in te hebben gezeten. Ook dit is voer voor kerkmusici en theologen!

Een voorbeeld is Gezang 434 uit het Liedboek 2013, dat is nr. 116 uit het Liedboek 1973 en Gezang 2 uit de bundel 1938. Het komt uit de mystieke traditie van Johannes Tauler (zie afbeelding) en omgeving: ‘Daar komt een schip, geladen’. Een Adventslied. In de bundel van 1973 (overgenomen in die van 2013) is het bevindelijke eruit geretoucheerd. In plaats van de zinsnede

en daarna met Hem sterven
om geest’lijk op te staan

staat er nu:

en daarna met Hem sterven
om met Hem op te staan.

Het zou mooi geweest zijn als er nu, anno 2013, had gestaan:

om in Hem op te staan.

Je mag het erin lezen, maar het staat er niet.

Het nieuwe Liedboek (VI)

Zang der vocalenHet beeld Zang der vocalen van de in Litouwen geboren Chaim Jacob Lipchitz (1891-1973, beeldentuin Kröller-Müller Museum, Otterlo) staat voor mij symbool voor leven en werk van Emmanuel Levinas (1906-1995), die zoekt naar “de symfonie waarin alle zinnen beginnen te zingen, het hoogste lied van alle liederen.”
Lipchitz beeldt een Hebreeuwse letter uit in de vorm van een harp. Een harp die een eenheid vormt met het lichaam van de bespeler; de muziek die uit de snaren komt resoneert, nee –
om een term van Levinas te gebruiken – incarneert in dat lichaam.

Het is muziek als uit een Ur der Chaldeeën die (weer)klinkt. Als een oer-zang, die je als archeoloog – ook weer zo’n woord dat Levinas bezigt – zou willen bovenhalen. Het is een (ver)beeld(ing) die teruggaat naar zowel Tenach als de Griekse mythen. Naar David en Saul en naar Orpheus. Lipchitz drukt, gelijk Levinas, zijn verwantschap met beide uit.
De beeldhouwer maakte het bronzen beeld aan de vooravond van de donkere jaren die ook een schaduw werpen op het leven van Levinas. Toch slagen beiden erin geschiedenis te zien als een geschieden van het Woord, een tot leven gekomen letter van de Torah.

Het is niet toevallig dat Rens Kopmels in een artikel in In de Waagschaal het denken van Levinas bekijkt vanuit diens ‘joodse positie.’ Kopmels omschrijft het als het zingen van ‘een lied van verlangen dat reikt naar een nieuwe toekomst voor deze wereld. Ach’, schrijft hij, ‘misschien is het een nooit eindigend lied van verlangen dat door het verlangde en beoogde niet wordt gestild of vervuld, als was het een (eindige) behoefte, maar dat zich erdoor verdiept en verinnigt’ – als in het beeld van Lipchitz.

‘Zodat het tot een hooglied wordt’ als bij Levinas, ‘dat op geen enkele wijze te overtreffen of te overstemmen is. Het lied van verlangen is dan een lied waarin het verlangen zich als verlangen realiseert en uitzingt in klank en toon’ en in steen. ‘Tegelijk een anticipatie van de ultieme bestemming van mens en wereld. Daarna ‘rest er niets meer dan zingen’ (Lied 300:1, Liedboek 1973).

Het genoemde artikel van Rens Kopmels is te vinden op: http://www.karlbarth.nl/lopende-jaargang/2447-kopmels-joodse-positie-christelijke-weg

Met dank aan Jan Kok, die het artikel ‘knipte.’

Het nieuwe Liedboek (V)

Sytze de Vries
Het is 1999 en ik neem deel aan de gesprekskring ‘Dichter bij het Geheim’ waarin predikant-dichter Sytze de Vries ons inleidt in onder andere het gedicht ‘Tussen het zingende kerkvolk’ van die andere predikant-dichter, Willem Barnard/Guillaume van der Graft. Het gedicht gaat over horen en zien, over licht, tranen die in de ogen springen.

 

Het is Pinksteren en Sytze de Vries leest het gedicht weer, in het televisieprogramma Het vermoeden van de IKON, een uitzending naar aanleiding van het nieuwe Liedboek.
Ik hoor weer dat ene moment in de Tweede Symfonie van Beethoven in de onvergetelijke uitvoering van het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van Iván Fischer: het is kamermuziek, alle stemmen zijn hoorbaar en ik word haast het orkest ingezogen. Het ‘klinkt alsof er een kort moment een wolkje langs de zon trekt’ (Frits van der Waa in de Volkskrant, 13 mei 2013). Of liever: het klinkt alsof de zon achter een wolkje tevoorschijn komt. Even.

‘Kijk, kijk’ spoort Fischer direct na het interview met Annemiek Schrijver op de andere zender in het VPRO-programma Vrije geluiden Melchior Huurdeman aan. En ik zie weer dat ene schilderij op de tentoonstelling Armando vs. Armando in het Cobramuseum (Amstelveen): Het oog. Je wordt erin gezogen en blijft kijken. Tranen springen in mijn ogen. Voor de derde keer.

Het nieuwe Liedboek (IV)

liedboek3dDe voorpublicatie van het nieuwe Liedboek (http://www.eennieuwliedboek.nl/voorpublicatie) biedt al een keur aan muziekstijlen: een Geneefse psalm, melodieën van Willem Vogel en Frits Mehrtens, van Antoine Oomen en Tom Löwenthal, een Keltische volksmelodie, ééntje uit Wales, uit Peru, Jamaica en ga zo maar door.
Dat wordt een ware grabbelton als ze al even te kust en te keur in de kerkdienst worden gebruikt. Dat heeft z’n voor en z’n tegen. Maar ik zou een experiment willen wagen. Op het idee gebracht door dirigent Iván Fischer die tijdens een inleiding op ‘zijn’ Beethovencyclus bij het Koninklijk Concertgebouworkest (concertseizoen 2013-2014).

Fischer zei dat elk deel van een symfonie een kunstwerk op zich is. Natuurlijk – er is de spanningsboog van het hele werk, van de hele symfonie; maar bekijk het zo óók eens.
En ik doe het met de liturgie.Tijdens de voorbereiding zingen we een intochtslied, een psalm, een smeekgebed uit één traditie. Om het even welke. Tijdens de dienst van de schrift nemen we een andere traditie, met een antwoordpsalm en een acclamatie. Ook de dienst van de tafel kleden we op die manier in: offerandemuziek, tafelgebed, communiemuziek en danklied uit één specifieke traditie.

De organist begint met een preludium en eindigt met een fuga die tezamen horen (lees: gehoord moeten worden) en zo de dienst in één raamwerk zetten. Eerst kijk je naar binnen, de kerk in, dan naar buiten, de wereld in. Het raamwerk is er en de onderdelen passen daarbinnen. Maar dan als kunstwerkjes op zich. Dat zou wel eens mooi kunnen uitpakken!

Het nieuwe Liedboek (III)

Franciscus_CimabueHet is helemaal ‘in’: het oude als inspiratie voor het nieuwe; Museum Flehite in Amersfoort heeft de tentoonstelling Tijdloos Eigentijds, waarin hedendaagse kunstenaars naar oude meesters kijken (23 februari t/m 2 juni 2013). In een recent nummer van Kunstbeeld (nr. 4/2013) zet Anna van Leeuwen Oude meesters in het heropende Rijksmuseum in Amsterdam tegenover Nieuwe meesters: James Abbott tegenover Desiree Dolron, Hendrick Avercamp naast Raimond Wouda.

Iets soortgelijks doet Hanna Rijken in Ik zing, een eenmalige uitgave van BV Liedboek t.g.v. de verschijning van het nieuwe Liedboek. Zij plaatst het nieuwste lied naast het oudste. Het nieuwste is een niet-strofische versie van het bekende Zonnelied van Franciscus van Assisi, herdicht door Maarten Das en op muziek gezet door Barry van Berkum. Daarnaast plaatst ze het Veni creator spiritus, als het oudste.

Om dat lied gaat het mij. In het nieuwe Liedboek blijkt de vrije vertaling van Maarten Luther te komen naast die van Jan Willem Schulte Nordholt, die – aldus Rijken – “dicht bij de Latijnse tekst blijft.” Dat is nog eens interessant.

Ik hoop dat deze trend, die in de museumwereld al gemeengoed is, meer in het nieuwe Liedboek valt terug te vinden. Of om de leader bij het artikel van Van Leeuwen te vertalen naar het Liedboek: “Een liedboek is geen mausoleum. In de mond van de kerkgangers komen oude liederen weer tot leven. Bovendien zijn er genoeg dichters en componisten van nu die inspiratie opdoen in de liturgische muziek van weleer.” Laat maar horen!

Het nieuwe Liedboek (II)

Herman Verbeek‘Onopgeefbaar verbonden’ heet het in het eerste artikel van de kerkorde van de Protestantse Kerk Nederland. Ik ben benieuwd of die verbondenheid met het jodendom in het nieuwe Liedboek ook tot uiting komt. En dan denk ik niet direct aan Jeroesjalajiem sjel zahav dat erin voor schijnt te komen, maar aan een verbondenheid zoals die spreekt uit bijvoorbeeld de liedboeken van Finland en Tsjechië: melodieën van joodse komaf die zingend in de mond worden genomen.

Een voorbeeld uit Mensen van grond en licht van Herman Verbeek (uitg. Luyten, 1983). Het gaat dan om het lied Van het licht der lichten. De tekst is in de verte gebaseerd op het Ma’oz tsoer, Vaste rots, een lied dat wordt gezongen tijdens het Chanoeka, het inwijdingsfeest. Een lied dat volgens het Siddoer van Jitschak Dasberg dateert uit het begin van de 16e eeuw.

Wat de melodie betreft blijft er veel open. Verbeek vermeldt in zijn toelichting dat ‘de melodie vermoedelijk van Duitse volks-komaf is.’ Dat klopt. Het gaat om So weiss ich eins das mich erfreut. ‘Martin Luther’, vervolgt hij, ‘schreef er een koraal op.’ Dat klopt ook: Nun freut euch lieben Christen gemein (Lied 402 uit het ‘oude’ Liedboek).

De melodie wordt behalve in Duitsland en Nederland ook in de Duitssprekende Italiaanse synagoge (Tedesco) gezongen. Hier heeft Benedetto Marcello hem gehoord en opgenomen in zijn Estro poetico armonico (Venetië, 1724).

En nu maar afwachten of we zulke archeologie ook kunnen toepassen op teksten en melodieën in het nieuwe Liedboek!

Het nieuwe Liedboek (I)

Hoek_Klaas
Het nieuwe Liedboek komt eraan, en op voorhand artikelen die mij er verwachtingsvol naar doen uitzien. Neem een zin als: ‘Daarbij kan zingen een gezamenlijke ervaring zijn, die je boven jezelf uit doet stijgen, terwijl allen die hetzelfde lied zingen, toch hun eigen lied zingen.’

 

Deze zin doet mij terugdenken aan een ervaring met ‘Nieuwe Muziek in
de Liturgie’, zoals de titel van een boek uit 1987 luidt (uitg. Stichting Horizon, Harlingen). Eén voorbeeld dat erin wordt beschreven en onder leiding van de maker, Klaas Hoek, tijdens een vesper ook werd beproefd, is mij altijd bijgebleven.
Het gaat om een lied op een tekst (uit Kwatrijnen) van Jakob Israël de Haan:

Het water weet niet waarom ’t valt in het ravijn.
Wat weet de roos, waarom de roos ontbloeit.
Twist niet met God over de pijn,
Die diep uw lenden schroeit.

Iedereen zingt in principe dezelfde melodie, maar ook weer niet. Iedere kerkganger kan namelijk naar eigen inzicht versieringen toevoegen, zodat er individuele expressies ontstaan en de één eerder klaar is dan de ander. Goed naar elkaar luisteren is het devies. Allen zingen zo hetzelfde lied, maar toch ook weer niet. Niet alleen inhoudelijk, maar ook qua uitvoering.

In de eerste plaats beantwoordt dat aan ons huidige, individualistische tijdsgewricht én geeft er tegenwicht aan, want luisteren is en blijft moeilijk. En in de tweede plaats levert het een ervaring op waar we misschien zo naar zoeken en die ons zomaar toevalt.
Ik ben benieuwd wat het nieuwe Liedboek in die zin oplevert. Maar ik houd ook m’n hart een beetje vast …