Het heldere licht van de leegte

abramovicLuise Rinser haalt in haar dagboek 1967-1988 dat is uitgegeven onder de titel Bij de tijd een spreuk aan van Lao-tse die diepe indruk op haar had gemaakt: “Dertig spaken treffen de naaf: de leegte daartussen maakt het rad: het zichtbare maakt de vorm van iets uit, het niet-zichtbare zijn waarde”.

 

Ik moest aan deze spreuk denken bij het zien van de bijdrage die Marina Abramovic (zie afb.) had geleverd aan de tentoonstelling Fuente; Juan de la Cruz 1591-1991 in de Amsterdamse Nieuwe Kerk (14-12 1991-12-1 1992). Haar bijdrage bestond uit als het ware vier torens met een leeg vierkant, de volmaakte maat daartussen in. Die leegte maakte het kunstwerk en de waarde ervan uit.

Op het ene moment vormden stralen een kruisvorm op de grond. Op een ander moment was het de schaduw van een mens die de aandacht trok. De bron van het licht (de zon, een lamp?) en de schaduw (waar stond die persoon?) was onduidelijk. Het duidelijkst zou je dit volgens Marina Abramovic allemaal ervaren als je onder één van de met een steen afgedekte torentjes ging staan. Ik heb dat niet gedaan, maar stel me er net zo’n ervaring bij voor als wanneer je staat onder de koepel in de kruisbeuk van bijvoorbeeld de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen.

De hele sfeer maakte dat het kunstwerk iets mysterieus kreeg – en uiteindelijk kon worden ervaren als de treffendste verbeelding op de hele tentoonstelling van een bepaald aspect van de mystiek van Juan de la Cruz (“De duistere nacht van de ziel”) in het bijzonder.

Mystiek in de zin van Lao-tse en de Tibetaanse boeddhisten die spraken over het “heldere licht van de Leegte” (sunyata). Een licht wat je volgens zowel Lao-tse, het Tibetaanse boeddhisme als Juan de la Cruz bereikt door van binnen leeg te worden. Net zo ‘leeg’ als de binnenkant van het kunstwerk van Marina Abramovic. Zodat je met de Israëlische dichter Yehuda Amichai kunt zeggen:

En ik leeg mijn lichaam en zeg:
Kom, vrede, in mijn hart.

Dit stukje verscheen eerder in In formatie, voor en uit de hervormde wijkgemeente rondom de Weerenkapel, nr. 537, dec. 1992/jan. 1993, p. 11 en wordt hier herplaatst n.a.v. het televisieprogramma Close Up op 15 oktober 2013, dat geheel is gewijd aan Marina Abramovic (23.00 uur, Nederland 2).

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.