De keuze van …

Orgelnieuws biedt momenteel op hun website aan organisten en orgelliefhebbers een podium om hun keuze aan mooie orgelmuziek in dito uitvoeringen te delen. Ik doe hier op deze blog ook een duit in het zakje met een handje vol mooie orgelmuziek, voor in de orgelzomer van 2021.

Joh. Seb. Bach (1685-1750) – 1) Erbarm’ dich mein, o Herre Gott (BWV 721)
Een koraal van een grootse eenvoud, als een langzaam, zangerig deel uit een Italiaans concert, hier gespeeld door Leo van Doeselaar op het Schnitger-orgel van de Martinikerk in Groningen, dat ik onlangs nog hoorde in het kader van het Peter de Grote Festival, bespeeld door Theo Jellema. Ik raak elke keer weer ontroerd als ik het koraal hoor, zo troostrijk is het.1)

https://www.bachvereniging.nl/nl/bwv/bwv-721/

Joh. Seb. Bach – 2) Partita ‘Sei gegrüsset, Jesu gütig’ (BWV 768)
Bach is zó groot, dat ik een tweede keus aan bovenstaand koraal toevoeg en wel een partita die mij altijd veel heeft gedaan. Hij wordt hier gespeeld op het Van Hagerbeer/Schnitgerorgel in de Laurenskerk in Alkmaar, door Frans van Wijk. Het is een opname van 8 juni 2015.

https://www.youtube.com/watch?v=YKDd38zg2-0

 

 

Georg Böhm (1661-1733) – Vater unser im Himmelreich
Bach zal achter zijn oren hebben gekrabd, toen hij met dit meesterwerk kennismaakte; het steekt hem zonder meer naar de kroon. Wat een rust, intimiteit en grandeur spreekt uit dit orgelkoraal – als een dans van David voor de ark uit. Hier gespeeld door Hayo Boerema op het Marucssen-orgel van de Laurenskerk in Rotterdam (zie foto hierboven).

https://www.youtube.com/watch?v=rxboMs3xYgo

Joh. Adam Reincken (1643-1722) – Fuga in g kl.t.
Ik kan me nog herinneren dat ik dit stuk voor het eerst hoorde: op het koororgel in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Ik was perplex: een kleine fuga van de in Deventer geboren componist, waarin ratio en gevoel op meesterlijke wijze hand in hand gaan. Hier gespeeld door Sietze de Vries op het orgel in Uithuizen, ook een Schnitgerinstrument.

https://www.youtube.com/watch?v=nB1_lgko2w0

Louis-Nicolas Clérambault (1676-1749) – Duo uit Suite du premier ton
Een stuk waar ik altijd een voorliefde voor heb gehad, zo vrolijk en doorzichtig, is Duo uit de Suite du premier ton van de Franse componist Louis-Nicolas Clérambault. Het wordt hier uitgevoerd door Benoit Dumon op een uitgesproken Frans klinkend orgel in de abdij van Saint-Antoine (vanaf 3’20”).

https://www.youtube.com/watch?v=2p-YYJwnlyM

Morton Feldman (1926-1987) – Principal sound
Deze compositie hoorde ik voor het eerst in de Grote Kerk van Harlingen, samen met mijn vader. Het werd uitgevoerd door Klaas Hoek en werd zonder onderbreking gespeeld na Ich ruf’ zu Dir, Herr Jesu Christ (uit het Orgelbüchlein) van Joh. Seb. Bach. De roep om vrede die uit beider werk opklonk, kon niet indringender zijn dan zó. Hier wordt het gespeeld door Olivier Latry op een niet nader aangeduid orgel (van de Notre-Dame?) in Parijs .

https://www.youtube.com/watch?v=GxW_GgQhbJc

Toegift – William Byrd (1543-1723)
Op een video-opname op YouTube zien we toetsenist Olga Pashchenko achter een klavecimbel. Ze speelt een Fantasie van William Byrd. En hoe. We weten dat ze naast klavecimbel en (forte)piano ook orgel speelt. Dát zou ik wel eens willen horen. Ik zie er nu al naar uit.

https://www.youtube.com/watch?v=5DiebzF-UJ4

  1. Is het toeval dat op de podcast die Rae Milford en Andrea van Pol maakten over de Duitse componiste Johanna Senfter (1879-1961) juist op het moment dat er sprake is van ziekte en een zwakke gezondheid, een fragment klinkt van haar orgelkoraal ‘Vom Himmel hoch, da komm Ich her’? https://podcasts.apple.com/nl/podcast/nooit-van-gehoord/id1569628502?i=1000527609797

Het licht romantisch?

Peter Neefs_Kathedraal AntwerpenHet summum aan spiritualiteit in de middeleeuwen is volgens de documentaire Les cathédrales dévollées, over het ontstaan van de gotiek in Frankrijk (uitgezonden door TV5 Monde, 2 december 2014) het licht. In de tijd van advent bij uitstek een item om stil bij te staan. Dat doe ik door herplaatsing van een artikel uit Quadraatschrft (maart 1998).

Ik was van mijn stuk gebracht toen ik dr. M.P. Pranger (Universiteit van Amsterdam) eens in een lezing hoorde zeggen, dat de Franse schrijver Georges Duby absoluut geen gelijk had met zijn verheerlijking van het licht in de Franse kathedralen. Wie wel eens in een donkere Franse kerk is geweest, moet volgens Pranger toch kunnen beamen dat dit allemaal maar romantisch is.

Aan de ene kant kwam het mij bekend voor; twee keer had ik met donker weer de Notre-Dame in Parijs gezien en twee keer met al even slecht weer de kathedraal van Reims: geen mooie gebrandschilderde ramen in al hun glorie, maar donkerte alom.
Toch had ik ook twee andere indrukken opgedaan: in de overweldigend lichte kathedralen van Troyes en Antwerpen. Hier – al is volgens kunsthistorici de gotiek hier over haar hoogtepunt heen – heb ik wel iets ervaren van wat Duby in de voetsporen van Dionysius de Areopagiet moet hebben bedoeld met het idee dat God licht is (in: De kathedralenbouwers).

Ik kan me daarom helemaal voorstellen dat – hoewel anderen daaraan twijfelen – de kunsthistoricus H. Jantzen meent dat de kathedraal op het schilderij Kerkinterieur bij nacht (Boedapest, Szépmüvészeti Museum) van Peter Neefs (ca. 1578-na 1656, zie afb.) uitgerekend de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Antwerpen is. En niet alleen omdat de Vlaming deze kerk vaker heeft afgebeeld.

Ook hier zitten twee kanten aan het verhaal: dit schilderij heet niet voor niets Kerkinterieur bij nacht; het is er overwegend donker, net als bij slecht weer. Behalve op de plaats die destijds ook zo’n indruk op mij maakte: onder de achthoekige vieringskoepel. Daar staat een processie van mensen met fakkels. De fakkels verspreiden een helder licht, zoals je dat overdag op deze plaats ook zonder fakkels gewaar kunt worden.

Neefs dorst aan waar Duby volgens Pranger bang voor was: hij toonde niet alleen het licht, maar ook de duisternis. Zo krijgt op dit schilderij ook de duisternis op een indrukwekkende manier haar plaats:

de nacht licht als de dag,
de duisternis is als het licht
(Psalm 139).