Op 26 april jl. overleed onverwacht de organist-klavecinist-componist Liuwe Tamminga.
Hij was organist aan de San Petronio in Bologna (zie foto), waar ik hem een keer heb horen spelen. Als componist heb ik hem een keer ontmoet, in Parijs nota bene. Beide herinneringen bewaar ik in mijn (muzikale) geheugen.
Over dat muzikale geheugen gaat deze blog, ter nagedachtenis aan Tamminga. Zijn nagedachtenis tot zegen.

In een boek van Marli Huijer, oud-Denker des Vaderlands, staat een paragraaf over ‘Materiële cultuur.’ Het is een term die slaat op de relatie tussen mensen en voorwerpen. Aan het eind ervan stelt zij dat wanneer materieel erfgoed wordt verwoest en alle afbeeldingen ervan worden gewist, de kans bestaat dat ook de verhalen en herinneringen daaraan niet overleven.

Ik waag het een beetje te betwijfelen en moet daarbij denken aan wat me jaren geleden in Bologna overkwam. Op een zondagochtend was ik nog iets te vroeg voor het Morandimuseum openging, en liep de San Petronio binnen op het moment dat de mis begon. Als toeristen mochten we achter in de kerk naar het orgel luisteren. Ik werd bevangen door een klank die zó apart, zo uniek was, dat deze zich in mijn gehoor nestelde. Dacht ik.
Toen ik jaren later een cd van Liuwe Tamminga op de orgels in Bologna kocht, instrumenten die dateren uit 1471-1475, bleek nadat ik hem in de cd-speler had gelegd, dat de herinnering in de loop der jaren was vervormd, dat zeg maar mijn zogeheten echoïsche geheugen (auditieve geheugen) me in de steek had gelaten.

Heeft Huijer daarmee dan het gelijk aan haar kant? Zoals vaker heeft niet de filosofie maar de literatuur (deels) de wijsheid in pacht. Ruth Cole, een personage uit John Irvings Weduwe voor een jaar, troost me met de gedachte dat ‘de zuiverheid van de verbeelding boven de herinnering gaat.’ Ik heb nog altijd spijt die cd te hebben gekocht, maar deze troost rest.

Pas als de orgels in Bologna in vlammen zouden opgaan, de cd ervan niet meer af te spelen is en geen achterblijvers meer leven die erover kunnen verhalen, is de klank van de instrumenten pas echt uitgedoofd. Alsof alle registers langzaam zijn ingeduwd en de lucht uit de pijpen definitief is verdwenen. ‘Een afwezig object’ schijnt zoiets te worden genoemd, lees ik in het redactioneel van Dana Linssen in een aflevering van De Filmkrant: het niet meer met anderen kunnen delen van herinneringen aan indrukwekkende films of – in dit geval – de klank van unieke orgels en een bespeler als Liuwe Tamminga.

En dan nóg bestaat de hoop dat er een orgelbouwer opstaat die zich de unieke klank en technische zaken als de mensuur en legering van de pijpen wél herinnert, zodat hij aan de wederopbouw van de instrumenten kan beginnen, zodat ze als een Phoenix uit de as herrijzen. Net als de schrijfster Eva Meijer, die in de Jonge Schrijvers Gids van Vrij Nederland eens schreef, dat ze misschien wel begon met schrijven omdat ze alles wilde bewaren, gebeurtenissen en herinneringen. Maar het kan echt niet, zegt ze Huijer haast na. Nee – en daarom zal het een nieuw instrument worden, zoals ook schrijven volgens Meijer ‘iets nieuws maken is met wat er is.’ Bouwen met woorden. Of met orgelpijpen. En op basis van herinneringen. Misschien zit het gewoon zo.

Deze blog verscheen eerder, in een iets kortere vorm, als column op de website van Literair Nederland (26 april 2017).

Organist en klavecinist Liuwe Tamminga (67) overleden | Orgelnieuws.nl