Nootzaak : columns over klassieke muziek / Maurice Wiche. – Soesterberg : Uitgeverij Aspekt, 2021. – 168 pagina’s ; 21 cm ISBN 978-94-642-4140-2
Bundeling van columns die Maurice Wiche schreef over tal van klassieke muziekstukken, met de nadruk op de romantische stijlperiode. Hij maakt ook enkele uitstapjes naar de barok (Vivaldi, Bach, Händel, Telemann) en de Weense klassieken (Haydn, Mozart, Beethoven) en aanzienlijk meer naar Russische componisten uit de nationale scholen en twintigste-eeuwse muziek die goed in het gehoor ligt. Wiche
schrijft sinds 2008 over klassieke muziek voor dagblad De Limburger. Hij is tevens spreker over muziek en reisleider. Hij schrijft in een aanstekelijke, toegankelijke en luchtige stijl. Opvallend is het ontbreken van vrouwelijke componisten (Clara Wieck
gaat louter door als een ‘begaafd pianiste’) en Nederlandse meesters. Voor lezers die
(nog) niet zo thuis zijn in de klassieke muziek en die zich niet storen aan het veelvuldig
gebruik van sjablonen als ‘bebaarde Rus’, ‘bebrilde Est’ en ‘notenschrijver’.
Cop. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.
Ik had als kind een step, en mocht blokjes steppen. Als ik maar niet van de stoep af ging. Dat hoefde ook helemaal niet, want in de straat achter ons woonde de pianist Willem Andriessen. Ik ging er op de step heen, bleef onder het raam staan luisteren naar zijn spel en stepte voldaan en rustig terug naar huis.
Zoiets als Mick uit Het hart is een zachte jager van Carson McCullers, die ’s avonds door de rijke buurten van de stad struinde en onder het raam naar een radio luisterde. ‘Na een tijdje wist ze precies in welke huizen er naar haar favoriete programma’s werd geluisterd. Er was één huis waar altijd alle goede orkesten aan stonden. En daar ging ze ’s avonds heen om stiekem te luisteren in de donkere tuin’.
Zoiets als Jacqueline voorheen Frédèrique (artiestennaam voor Jacqueline Smit, zie foto) corona balkonconcerten gaf. Ik interviewde haar voor het blad Kerk in Mokum (meinummer 2021, zie link onderaan) en begon het artikel aldus: ‘De deuren van haar Franse balkon op één hoog gaan open, en ze kondigt aan wat ze gaat spelen. Vervolgens waaien pianoklanken over de straat. Een stuk of wat mensen staan op anderhalve meter afstand aandachtig te luisteren. Op YouTube valt een filmpje ervan terug te vinden. “Het begint altijd”, zegt een mannenstem, “met een nummertje Bach en daarna speelt ze iets van een moderne Nederlandse, meestal Amsterdamse componist. Het duurt vijf, zes, zeven minuten”. Duurde – want de politie heeft op Koningsdag verleden jaar een eind aan deze corona balkonconcerten gemaakt; een wijkagent vond dat ze aanzetten tot samenscholing.’
Die stukjes Bach in combinatie met iets van een Nederlandse componist behoren tot haar project 24preludia. In deze blog ga ik daar wat dieper op in dan ik in Kerk in Mokum kon doen.
De originele preludia komen uit Bachs Wohltemperierte Klavier. De ‘antwoorden’ zijn op haar verzoek geschreven door een componist van nu, waarvan de meeste zelf de toonsoort mochten uitkiezen waarbij ze aan wilden sluiten. Allemaal nieuw, op misschien één uitzondering na, het stuk dat Willem Jeths bijdroeg en dat hij al eerder had gecomponeerd: Chiaroscuro.
Het spits werd afgebeten door Louis Andriessen, aan wie ze alvorens met dit project te starten had gevraagd of dit wel zo’n goed idee was. Hij vond van wel en droeg meteen zijn Fanfare bij.
Ook andere componisten gingen niet alleen met de noten, maar ook met de titel ‘prelude’ aan de haal. Ab Sandbrink maakt er zelfs een Postlude van. Lorre Lynn Trytten buigt de strengheid van een Bachprelude (in haar geval die in f kl.t.) om richting Tango. En dan Christina Viola Oorbeek, die haar prelude de titel ‘au départ de B’ meegeeft. Heel eerlijk: ik vertrek er wel, maar hoor maar eens waar ik uitkom … Het begin is verwachtingsvol en aarzelend, maar dan neemt ze je mee op sleeptouw.
Ik heb expres naast twee mannen ook twee vrouwen genoemd, want het volgende project van Jacqueline Frédèrique staat alweer in de steigers: ‘Vrouwen?’ Haar bedoeling is om hiermee aan te tonen, ‘dat ook vrouwen kunnen componeren, een goede toon kunnen aangeven, boeiende-, hilarische- en soms humoristische muziek kunnen schrijven, en dat dit alles tezamen veel meer aandacht verdient dan het nu krijgt.’
De concertzalen gaan waarschijnlijk op 5 juni weer open, want we willen het graag allemaal live beleven.
Deze lees- en luistergids is ingedeeld in vier categorieën (orkest-, kamer-, solo- en vocale muziek) die weer zijn onderverdeeld in genres, zoals symfonieën en filmmuziek, strijkkwartetten en pianotrio’s, orgel- en gitaarmuziek, liederen en opera’s. De auteur is van huis uit gitarist, bekend van luistercursussen en workshops over klassieke muziek. Het boek, een herziene versie van de Smaakgids klassieke muziek (2009) en Ken je klassiekers (2013), is bedoeld voor iedereen die klassieke muziek begint te ontdekken of er iets meer over wil weten. Voldoet in dat opzicht geheel. Gezien de enorme omvang van het onderwerp is enige grofmazigheid in bijvoorbeeld de indeling van de stijlperioden (middeleeuwen, renaissance, barok, klassiek, romantiek, modern) overkomelijk. Bedenkelijker is het op Unico van Wassenaer en Simeon ten Holt na ontbreken van Nederlandse componisten en, anno 2019, het geheel ontbreken van
vrouwelijke componisten. Bevat QR-codes voor luistervoorbeelden, die ook door middel van een meegeleverde inlogcode online vallen te beluisteren. Met lijst van muziektermen.
Cop. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.
Vrouw aan de piano : een jaar met Fanny Mendelssohn, Clara Schumann en andere vergeten componistes / Veerle Janssens. – Antwerpen : Uitgeverij Vrijdag, [2018]. – 366 pagina’s ; 23 cm
ISBN 978-94-600-1643-1
De Vlaamse redactrice, docente journalistiek en amateurpianiste Veerle Janssens besluit op haar vijftigste verjaardag zich een jaar lang louter aan vrouwelijke componisten te wijden. Ze schrijft erover in algemene zin (over mannelijk en vrouwelijk) en in specifieke zin, over componistes die zij tijdens haar zoektocht tegenkwam: Fanny Mendelssohn, Clara Schumann, Cécile Chaminade, Annelies Van
Parys en vele anderen. Met kleine uitstapjes naar bijvoorbeeld de gevierde dirigente Marin Alsop. Janssens verweeft deze wederwaardigheden met het persoonlijke verhaal van een burn-out, al zouden beide meer op elkaar betrokken hebben kunnen worden. Gezien het feit dat dit boek door een pianiste is geschreven, ontbreekt oude(re) muziek voor andere toetsinstrumenten. Aan een Nederlandse componiste als Henriette Bosmans is zij gedurende haar jaar durende zoektocht helaas niet meer toegekomen. Begeleidende website, met luistervoorbeelden, literatuuroverzicht en achtergrondinformatie.
Cop. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.
Elders op deze blog staat de korte lezing die ik hield tijdens een avond met vijf films van Patricia Werner Leanse en Yve du Bois in Atria. Ik benadrukte daarin de overeenkomsten tussen de films, wat een reactie opriep van iemand die het juist was opgevallen hoe verschillend ze zijn.
Dat roept een filosofisch getinte vraag op: zoek je nu naar overeenkomsten of juist naar verschillen tussen wat dan ook? Ik ben altijd geneigd het eerste te doen, maar doe je daarmee de films, de makers, de componisten recht? Of kan – zoals een vriendin het zei – ook beide opgaan: laat de verschillen staan en zoek als doorgaande lijn (als een basso continuo zeg maar) naar de overeenkomsten.
In die laatste visie werd ik bevestigd door de tentoonstelling Le Corbusiers 4e dimensie in het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen (nog t/m 7 januari 2018).
De spil in de frictie tussen de ene visie (zoeken naar overeenkomsten) en de andere (zoeken naar verschillen) is Asger Jorn (1914-1973, zie afb.: Unhappy, 1963) die in 1937 kennis maakte met de architect en beeldend kunstenaar Le Corbusier. Volgens het begeleidende boekje bij de expositie zocht Jorn het eerst altijd in de overeenkomsten, en daarna in de verschillen tussen hem, als Cobra-kunstenaar en de Fransman. ‘Hoewel’, lezen we, ‘er ook overeenkomsten waren in het werk van beiden.’
Maar tegen het eind van het stukje staat dan weer: ‘Toch deed deze niet helemaal recht aan de reikwijdte van Le Corbusiers oeuvre. Zelfs in de jaren vijftig schetste Jorn een beeld van Le Corbusier als een functionalist die geobsedeerd was door auto’s. Platonische vormen en witgewassen muren (zoals in zijn vroege Parijse villa’s), maar negeerde hij Le Corbusiers organische en “primitieve” werken. Jorn was bovendien verrassend stil over Le Corbusiers prestaties als kunstenaar, ondanks het feit dat deze na de oorlog grotere bekendheid kregen. Hij besprak ook nooit Le Corbusiers latere ontwikkeling naar meer menselijke architectuur, meer in overeenstemming met Jorns eigen kijk op de empathische relatie tussen mens en gebouwde omgeving.’
Als je mij vraagt hoe ik de verhouding tussen Jorn en Le Corbusier zou beschrijven, dan kom ik inderdaad uit bij de oplossing die mijn vriendin bood: ik zou de verschillen in politieke opvatting benadrukken (de een, Le Corbusier tijdens de Tweede Wereldoorlog werkzaam voor het Vichy-regering, de ander lid van het communistisch verzet) en de overeenkomsten in hun kunstzinnig werk. C’est ça.
Concerto delle Donne heet het in 2015 opgerichte ensemble. De wortels liggen in het eerste vrouwenensemble aan het hof van Alfonso II in Ferrara. Het huidige ensemble bestaat uit vier vrouwen: Annemiek van Zeben (alt), Brigit de Klerk (mezzosopraan en blokfluiten), Sarah Haynes (violone) en Paula Quint (luit en arciliuto). Het repertoire bestaat uit muziek van vrouwelijke componisten, die in de 16e-18e eeuw ofwel zelfstandig waren ofwel verbonden aan een klooster. Die hun muziek publiceerden in eigen bundels, of in een verzamelbundel tussen bekende(re) mannelijke componisten.
Conderto delle Donne kwam onlangs met een promotie-cd, waaraan ik bovenstaande informatie ontleen. In het inlegvel worden concerten beloofd die ‘gepaard gaan met een beeldend verhaal waarmee het leven van deze bijzondere’ vrouwelijke componisten wordt geschetst. De eerstvolgende kans is op 19 februari a.s., met het programma L’amante segreto (in Theater De Coenen, Coenenstraat 4, Amsterdam, 15.00 uur).
Op genoemde, mooi opgebouwde promotie-cd staan werken van onder anderen de bekende componist Barbara Strozzi (1619-1677), waaronder twee strofen uit het beroemde Che si può fare? en minder bekende componisten als Maddalena Casulana (ca. 1544-1590), Isabella Leonarda (1620-1704) en Chiara Margarita Cozzolani (1602-ca. 1676). Voor achtergrondinformatie over laatstgenoemde vrouwen kunnen we op de website van het ensemble terecht; over Strozzi is wellicht inmiddels al zoveel bekend, dat een foto lijkt te volstaan.
Meteen al bij het eerste stuk van Casulana, dat een zekere rust ademt, valt een melancholieke grondtoon op. Dat heeft mede te maken met de keuze van de lage vrouwenstemmen en het begeleidende instrumentarium op deze cd: een flauto di voce (grote altblokfluit die een terts lager staat dan de gebruikelijke altblokfluit) en de G violone, die niet alleen erg laag kan maar ook relatief hoog en daardoor bij uitstek geschikt is als continuo instrument voor een ensemble qua samenstelling als dit. Overigens is de violone wat zacht opgenomen, zodat je oortjes op steeltjes moet hebben om het instrument goed te kunnen horen.
De uitvoeringen zijn over het algemeen aan de ingetogen, wat voorzichtige kant, met uitzondering van bijvoorbeeld het wat dramatischer gezongen duet O dolcis Jesu van Chiara Margarita Cozzolani, waarbij beide zangeressen elkaar lijken te stimuleren. Wat meer lef en ook omspelingen, zoals bijvoorbeeld in blokfluitsonate van Isabella Leonarda, is misschien nog iets dat in het verschiet ligt als het ensemble langer bestaat. Zo blijft er altijd wat te wensen – én een reden om de verrichtingen van dit ensemble te blijven volgen!