Joods worden in Nederland / Hannah Nathans ; omslagillustratie en foto’s ; binnenwerk [tenzij anders vermeld]: Saskia Aukema. – Amsterdam : Stichting Amphora Books, [2021]. – 178 pagina’s : foto’s ; 24 cm. – Met literatuuropgave. ISBN 978-90-6446-146-0
Joods worden is – hoewel niet gemakkelijk – mogelijk. Hannah Nathans, rabbijn binnen het reconstructionistische jodendom (een progressieve stroming uit de Verenigde Staten), weet dit uit eigen ervaring. Haar grootvader was joods, haar moeder niet en ze groeide op binnen het christendom. Ze ging formeel over naar het jodendom, begeleidt mensen op dezelfde weg en deed promotieonderzoek naar de aard van dit proces dat ‘gioer’ heet. Dit boek is op dit onderzoek gebaseerd. Het bestaat uit drie delen: wat is gioer precies; interviews met zo’n twintig mensen die gioer hebben gedaan; resultaten van het onderzoek en een conclusie. Tezamen vormen ze een hechte eenheid. Het boek geeft voor het eerst binnen Nederland zo diepgaand inzicht in thema’s als joodse identiteit en ‘bekering’ (uitkomen). Op grond hiervan wordt gepleit voor verbeteringen binnen dit proces. Mooi vormgegeven, met portretfoto’s in kleur van Saskia Aukema, voetnoten en een verklarende woordenlijst. Hoewel er meer boeken met interviews met joden verschijnen, is dit boek door de specifieke insteek relevant in een tijd waarin de aandacht voor identiteit en bekering groeiend is.
Cop. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.
De inmiddels overleden hoogleraar Ido Abram ontwikkelde, naar analogie van de bekende ‘schijf van vijf’ voor gezond eten, een soortgelijke schijf van vijf om de joodse identiteit te benoemen. Zoiets geldt natuurlijk voor ieder mens, die immers altijd méér is dan dat ene kenmerk dat iemand anders als wezenlijk aanmerkt. Een verademing in tijden van doorgeschoten hokjesdenken en etikettering, waarin iemand wordt vastgepind op zijn etnische achtergrond, nationaliteit, religie of sekse. Zei Maxim Februari tijdens de prachtige uitzending van Zomergasten onlangs niet, een Afrikaans gezegde parafraserend, dat een mens niet zomaar een verhaal is, zelfs niet zomaar een boek, maar een hele bibliotheek?
Ik moest eraan denken toen ik onlangs in Museum Kranenburgh in Bergen op de tentoonstelling Onder vrienden (nog te zien t/m 10 november a.s.) werk van Leo Gestel (1881-1941) zag. Het leek wel een beetje op de schijf van vijf, want vanuit zoveel achtergronden en in zoveel stijlen heeft hij geschilderd.
Hetzelfde geldt ook voor Jan Toorop (1858-1928, foto hierboven), waar ik hier verder nu op inga.
Jan Toorop Op de één of andere manier blijft er echter een overheersend beeld van zijn kunst hangen, dat nodig weer moet worden rechtgezet c.q. aangevuld. Of het nu door de reclame-uitingen van 2016 kwam, maar ik heb de tentoonstelling Jan Toorop in het Gemeentemuseum Den Haag toen aan mij voorbij laten gaan. In mijn geheugen heeft, al dan niet, het beeld postgevat van Toorops slaoliestijl (reclameaffiche voor Delftsche Slaolie, 1894, Rijksmuseum Amsterdam, afb. links) en van diens rooms-katholieke achtergrond (De Pelgrim, 1921 uit Museum Catharijneconvent te Utrecht, afb. rechts), maar het zijn maar twee schijven van de zeg maar vijf.
Voor een Special voor de website 8weekly.nl heb ik Museum Kranenburgh in eerste instantie bezocht voor een andere tentoonstelling die nog t/m 10 november a.s. valt te zien: met werk van Toorops kleinzoon Jan Fernhout (Licht in kleur), straks gevolgd door de tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Alkmaar: De Toorop Dynastie (28 september t/m 26 januari 2020).
Ondertussen kijk ik bij museumbezoek tussendoor telkens of er in het onderhavige museum ook werk van Jan Toorop valt te zien. En dat leidt tot verrassingen. Laten we eens kijken.
In het Rijksmuseum Amsterdam hangt een prachtig doek: De zee bij Katwijk (1887, zie hiernaast) dat, verdomd als het niet waar is, in een rechte lijn doorloopt naar atmosferische zeegezichten van Fernhout in Bergen. Daarover straks meer in mijn Special voor 8weekly. Toch kun je Toorop niet, zoals Victorine Hefting, oud-directeur van het Gemeentemuseum in Den Haag deed, puur als een typische Haagse Schoolschilder zien; dat is maar één partje van de schijf van vijf. Het palet uit die tijd doet evenzeer aan dat van Breitner denken.
Dat bleek ook weer toen ik in de Fundatie in Zwolle stond voor een klein maar fijn pointillistisch schilderij: De sluizen bij Katwijk (1898, zie afb. links). Zo rond de eeuwwisseling pakte Toorop deze Franse stijl op die je blij maakt. Een stijl die hij al snel verwisselde voor het impressionisme van Monet, maar de blijheid blijft ervan af stralen.
Deze ‘schijf’ wordt gevolgd door een realistische, symbolistische en rooms-katholieke periode waarin onder meer werken ontstonden die zich in het Kröller-Müllermuseum te Otterlo bevinden, zoals de hierboven weergegeven krijttekeningen: Meditatie (1896, links) en Orgelklanken (1891, rechts)
En nog is de schijf van vijf niet vol – want als etser was hij ook vernieuwend bezig. Hij noemde ze ‘hiëroglyfen van de innerlijke stilte’. Kleine portretjes van mooie koppen. De revolutionair Toorop was de schilder van kunst als ‘voertuig voor de revolutie naar rust’ geworden. De schijf is vol(tooid), het beeld compleet.
Ontroerende onzin : de joodse identiteit in het Nederland van nu / Ronit Palache. – Amsterdam : Prometheus, 2016. – 311 pagina’s ; 20 cm ISBN 978-90-446-3155-5
In de periode 2013-2016 sprak Ronit Palache zo’n tweehonderd mensen voor de rubriek ‘Mensch’ in het Nieuw Israëlitisch Weekblad (NIW). Dit boek biedt een greep uit de gesprekken die de journaliste en hoofd publiciteit en rechtenmanager bij uitgeverij Prometheus voerde. Gesprekken over joodse identiteit die cirkelen rond thema’s als het al dan niet geloven in God, wel of geen kritiek hebben op Israël, de Sjoah, antisemitisme en het al dan niet uitsluiten van vaderjoden. Het zijn merendeels geen bekende joden die Palache interviewde, maar allemaal mannen en vrouwen, jong en oud, orthodox of ongelovig, die nadenken over hun identiteit. Daardoor is de ondertitel van het boek misleidend; er is geen sprake van ‘de’ joodse identiteit. Het wachten is op soortgelijke interviews met andere minderheden in Nederland. Met een voorwoord van Abram de Swaan en een verklarende woordenlijst.
Cop. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.
Ruiter in de wolken : Joodse essays 1990-2002 / Andreas Burnier ; bezorgd door Daniel van Mourik en Manja Ressler ; met een voorwoord van dr. Bart Wallet ; en een inleiding van Daniel van Mourik. – Amsterdam : Uitgeverij Augustus, [2015]. – 472 pagina & illustraties ; 24 cm. – Met literatuuropgave. ISBN 978-90-450-2914-6
Ongeveer gelijktijdig met de biografie van Andreas Burnier (1931-2002) door Elisabeth
Lockhorn (Andreas Burnier, metselaar van de wereld, 2015) verschijnt een verzameling joodse essays, waarin de ontwikkeling van Burniers denken kan worden gevolgd. De bundel bestaat uit acht delen: ‘Waar kan men oude namen vinden’, ‘Het
taaie verhaal’, ‘Een wereld van verschil’, ‘De pendel van het kwaad’, ‘Joodse traditie en
vernieuwing’, ‘Kafka’s hond’, ‘Leven en dood’, ‘Lernen met Andreas’. De teksten geven
uiting aan de zoektocht naar de joodse identiteit van de schrijfster, criminologe en
feministe, hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Los van het feit of de
lezer het met haar eens of oneens is, zetten de essays ondanks soms wat achterhaalde
visies aan tot nadenken. Het boek leent zich daarom uitstekend voor gesprekskringen
en boekenclubs die zich in rationalistische en tegelijk spirituele, religieuze en mystieke
teksten verdiepen. Eigenzinnig taalgebruik (literair, Joods, Duits). Met woordenlijst.
Naast een eerbetoon aan de bekende schrijfster en wetenschapper ook een goede
inleiding voor iedereen die meer over het jodendom wil weten.
Cop. NBD Biblion. Mag zonder schriftelijke toestemming niet worden overgenomen.