Tag archieven: ijsschotsen

Vakantieblog (II) – Oslo

Geplaatst op door
Beantwoorden

De Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum heeft een nieuw boek geschreven: De kosmopolitische traditie (uitg. Querido). Ivana Ivkovic publiceerde er een recensie over in Filosofie Magazine (nr. 9/2022, p. 72-73).

Het interessante is, dat Nussbaums denken zich vaak laat combineren met de schone kunsten. Meestal is dat literatuur of muziek, waarvoor ze een grote (voor)liefde heeft, maar dit keer valt een link te leggen naar architectuur. Dat wil zeggen dat ik in deze blog daar een poging toe doe. Na een recent bezoek aan Oslo en na lezing van genoemde recensie van Ivkovic. De conclusie is dan, dat ik het zomaar een keer niet met Nussbaum eens ben.

Drie gebouwen op een rijtje
In Oslo staan aan de haven drie nieuwe gebouwen op een rijtje die – om met een muziekterm te spreken – een contrapuntisch geheel vormen [foto EvS]. Van links naar rechts zijn dat de Deichmanbibliotheek, het Opera- en ballethuis en het Munchmuseum. Het eerste, de centrale openbare bibliotheek van Oslo, is ontworpen door Lundhagen Architecten en Atelier Oslo (2020), het tweede door het Noorse architectenbureau Snøhetta (2007), en het derde door de Spaanse architect Juan Herreros (2021).

Alle drie hebben de gebouwen zeg maar de kosmopolitische trekken die de hedendaagse architectuur kenmerken, en toch zouden ze nergens anders kunnen staan dan juist op die plek, aan de haven van het Noorse Oslo. In Amsterdam zou de individualiteit van de gebouwen worden opgeheven ten gunste van het ensemble, zoals aan een gracht, op het Oosterdokseiland (ODE) of de Zuidas.

Alle drie bekeken
Het is in Oslo zoals de Deense kunstenaar Jeppe Hein eens in een interview zei: ‘Hoe meer we onszelf zijn en ons bewust zijn van onszelf en onze omgeving, hoe meer we ons kunnen openstellen voor de ander’ (in: Kunstschrift, dec. 2020/jan. 2021). Dát is wat er gebeurt in Oslo.
Laten we de drie gebouwen lezen als een westerse tekst, van links naar rechts. De Deichmanbibliotheek staat aan de overkant van de straat, zodat de ruimte tot de Opera groter lijkt dan die tussen de Opera en het Munchmuseum.

De bibliotheek is een grijs, strak gebouw met een 20 meter uitstekende bovenverdieping. De Opera daarentegen is wit en golft en beweegt als het water van de zee. Het Munchmuseum is zwart en heeft een knik in de gevel, als een beeldhouwwerk van Jan Groth (1946-2014), de grote Noorse beeldhouwer. Daarom is het goed, dat de strakke gebouwen ter weerszijden van de Opera staan.

Je hebt zulke omschrijvingen nodig om de gebouwen te kunnen karakteriseren, maar in wezen gaat het bij kosmopolitisme over wat mensen en in dit geval gebouwen met elkaar delen.

Kenmerkend voor de Noorse architectuur
In de literatuur wordt dan vaak gewezen op de natuurlijke materialen zoals hout die kenmerkend zijn voor de Noorse architectuur, maar ik denk dat de natuur ook doorwerkt in de vormgeving. De Deichmanbibliotheek is zó gestructureerd, dat de gevel het zonlicht opvangt en weerkaatst als in het water. Dit doet denken aan de spiegels van Rjukan, die wanneer de zon achter de bergen schuil gaat, het zonlicht vangen en weerkaatsen. Het Opera- en ballethuis doet denken aan ijsschotsen, waar je als passant gelijk een ijsbeer overheen kunt lopen. En het Munchmuseum tenslotte neigt het hoofd naar het machtige water.

Het zijn mooie beelden, die een tegenstelling vormen tot wat Nussbaum onder het kosmopolitische verstaat. Volgens haar – ik citeer Ivkovic – gaat ‘het kosmopolitische ideaal (…) hand in hand met een minachting voor dieren en natuur’. Daar willen ze in Oslo niets van weten. En gelijk hebben ze.

Drieluik – In de tang genomen

Geplaatst op door
Beantwoorden

Of het van hem uit gezien een goede ruil was, weet ik niet – Jan Keij, die mij inwijdde in het denken van Emmanuel Levinas (zie foto rechts), gaf mij zijn boek Tijd als kwetsbaarheid in de filosofie van Levinas (uitg. Boom, 2021), ik aan hem mijn Tien boeken, tien deugden over de in het Nederlands vertaalde romans van Philippe Claudel. Van mij uit gezien in ieder geval wel; ik ben blij met zijn ultieme boek over Levinas, over wie hij al eerder publiceerde. Mijn recensie staat te lezen op de website 8WEEKLY.nl (zie link onderaan), een blog mede naar aanleiding van het boek hieronder. Als onderdeel van een drieluik.

1.
Voor de samenvatting en conclusie, komt Keij met een hoofdstuk dat hij omschrijft als ‘een slagroomtoefje’. Het gaat over een voorwaarde voor verantwoordelijkheid: vruchtbaarheid. Dat ziet hij als een overwinning op de dood. ‘Via het doorgeven van nieuw leven, dat mogelijk is dankzij de voortplanting die vruchtbaarheid is’. Dat het mij wat te eng is, en ik liever zou refereren aan een wijsheid die zegt dat je een kind moet krijgen, óf een boom moet planten óf een boek moet schrijven om voort te leven. Al staat er in citaten ook vaak: een kind moet verwekken, vanuit mannelijk perspectief, en een boom moet planten en een boek moet schrijven. Maar dit terzijde, al erkent Keij in zijn hoofdstuk ook dat Levinas en hij als fenomenologen erotiek ‘mannelijk’ beschrijven. In ieder geval gaat het om Liefde met een hoofdletter L.

2.
Onlangs zag ik – voor het eerst sinds de coronacrisis weer in de bioscoop – een aflevering van de documentaireserie Nature on tour. De aflevering speelde in Rusland, boven de poolcirkel. Wetenschappers verkennen Siberië. Waar vroeger eindeloze taiga-bossen (naaldbossen) waren, zijn nu mega-slumps. Enorme permafrostlagen ontdooien en wat boven komt, zijn methaan en een bacterie die miltvuur kan veroorzaken. We zien beelden van rendieren die hun loop veranderen, door droge rivierbeddingen en over dunne lagen ijs op zoek zijn naar voedsel. We zien ijsberen die hetzelfde doen, ver afgedwaald van smeltende ijsschotsen. Zelfs tot in steden worden ze waargenomen, ten dode opgeschreven als ze zijn. De doos van Pandora, zegt een voice over in deze aangrijpende film, is geopend.

3.
Ik lees in het novemberprogramma van Theater Bellevue in Amsterdam een column van componist, dichter, dirigent en lid van de KNAW Micha Hamel. Een verre van vrolijke column naar aanleiding van zijn Het Zwarte Raam, een verhaal over de laatste twee mensen op aarde waarvoor hij zowel het concept, de tekst als de muziek schreef. En die column. ‘Het verhaal gaat’, schrijft hij, ‘over een Liefde (met grote L) tussen een man en een vrouw tijdens de klimaatcatastrofe’. Hamel constateert, en dat doet iedereen die voornoemde documentaire zag, ‘dat de klimaatcrisis veel erger is dan alom wordt aangenomen’. Hij is somber, en stelt – met een reminiscentie aan Camus – dat ‘wil je werkelijk klimaatneutraal worden, je dan zelfmoord’ moet plegen. Alleen was het bij Camus een vraag.
Ook Hamel vraagt zich iets af, namelijk wat hij moet doen, als kunstenaar. Hij vraagt zich af wat er overblijft, ‘als afschrift van menselijkheid in de mens?’ En antwoordt, met Levinas, met Keij: ‘de grote L, de Liefde, dat grote, ingewikkelde, veelvormige hyperobject’. Maar je kunt ook een boom planten, een indrukwekkende documentairefilm maken, een boek schrijven of een muziektheaterstuk voor Orkater componeren. Om ons wakker te schudden.

Link naar mijn recensie van het boek op 8WEEKLY: https://8weekly.nl/recensie/het-appel-raakt-iedereen/