Tag archieven: Oecumenisch Liedfestival

Psalms Electrified

Geplaatst op door
Beantwoorden

Wiek Hijmans (elektrische gitaar) gaf in een kleine oplage een kleinood uit: Psalms Electrified (2022). Op een cd legde hij eigen composities vast bij twaalf nieuwe Psalmvertalingen van Sytze de Vries. Twee daarvan speelde hij samen met andere musici: met zijn levensgezellin Tjakina Oosting op cello (Ps. 15) en Jan Erik van Regteren Altena op viool (Ps. 8). De teksten, afgedrukt in het mooi vormgegeven, begeleidende boekje, zijn een voorproefje van de bundel Tegen het donker, laten we zingen! die mede ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Sytze de Vries zal worden gepresenteerd tijdens het Oecumenisch Liedfestival op 15 juni 2025 in de Dom te Utrecht.

Ik kies hier voor twee Psalmen (37 en 8). In de eerste plaats omdat ze zich laten lezen met preken die De Vries eens over die Psalmen hield (respectievelijk op 30 januari 2011 in de Oude Kerk in Amsterdam en op 10 juni 2012 in de Hervormde Gemeente van Schalkwijk). Zó kan duidelijk worden hoe zijn exegese zich verhoudt tot die vertalingen. In de tweede plaats zijn het mooie voorbeelden om te ontdekken wat Hijmans c.s. er muzikaal uit halen; welke aspecten uit de tekst worden bijvoorbeeld benadrukt en hoe?

Psalm 37
Eerst Psalm 37, die De Vries de titel ‘Erger je niet’ meegaf. In zijn hiervoor genoemde preek had hij het over het woord ‘ootmoed’, dat in de nieuwe vertaling ‘nederig’ is geworden. Hij gaat hierop in zijn preek door: wat wordt er precies bedoeld? Dat wil zeggen … met het woord ‘ootmoed’ en met ‘ootmoedig’. In zijn vertaling kiest De Vries voor nederigen, want het gaat bij hem altijd over mensen en niet om het woord ‘nederig’ dat volgens hem ‘de filosoof Nietzsche deed uitroepen, dat het Christendom een slavenmoraal heeft’.

Meteen het begin al (‘Erger je niet’) heeft iets milds in vergelijking tot wat dr. C.A. Tukker (1938-2007) in Tekst voor tekst schrijft: ‘Beter is: ontsteek niet in toorn’, waarbij hij de vertaling van Sytze de Vries uiteraard nog niet kende, maar het vergelijkt met de NBG-vertaling ‘wees niet afgunstig’. [1] Het ‘Erger je niet’ is overigens ook de aanhef van de Hebreeuwse tekst en de NBV.[2]
De insteek van De Vries’ vertaling is een draad die verschillende kleuren krijgt: van een hedendaags ‘erger je niet’ naar een meer gedragen taalgebruik (ENIGE), dat wat Huub Oosterhuis eens ‘de tweede taal’ noemde. Overigens gaat deze Godsbenaming terug op de joodse traditie. Het woord is een andere vertaling dan ENE/EEN (vergelijk met Sjema Israël, Adonai elohenoe, Adonai echad, Deut. 6:4) en opent op die manier andere inzichten die hier verder buiten beschouwing blijven.

Het is het dubbele karakter dat Wiek Hijmans benadrukt: korte riffjes, gebaseerd op toonherhalingen van de oude melodie (Lyon 1547/Genève 1551) worden afgewisseld door flarden van deze melodie. Een tweeslag die ook de tekst zelf aanreikt: mensen die God vertrouwen aan de ene kant en mensen die dat niet doen. De nederigen tegenover de boosdoeners.

Psalm 8
Het tweede, en tevens laatste voorbeeld uit Psalms Electrified is Psalm 8. Een bekende Psalm. Sytze de Vries preekte er als gezegd over in Schalkwijk. Op een moment dat er veel kinderen in de kerk waren, omdat er een kinderkoor aan de dienst meewerkte. Dat kwam mooi uit, want in de Psalm én in de vertaling ligt de nadruk op kinderen. ‘Op de kindermond, / de klanken van de kleinsten’, op ‘het mensje’ en ‘dat mensenkind’. Niet op de Mensenzoon of Zoon des mensen. Nee: ‘het zijn niet de menselijke machten en krachten die Gods lof bezingen, maar het is de kindermond!’. Aldus De Vries in Taal die zingt.[3]

Mooi is ook het vers

Hem laat Gij het werk van uw handen
beheren en legt aan zijn voeten

Niet onder [beide onderstrepingen zijn van mij, EvS] zijn voeten, zoals in de Statenvertaling (vers 7), maar aan zoals ook de NBV vertaalt. Een leerling, zoals Paulus, zit aan de voeten van zijn leermeester Gamaliël (Handelingen 22:3), Maria aan de voeten van Jezus (Lucas 10:39).
De vertaling begint en eindigt met hetzelfde distichon, twee regels:

Breeduit staat uw Naam geschreven
over de wijde wereld.

Dáár ging de preek ook over: de Naam, de heilige Naam. Weer met zo’n kenmerkende zin: ‘Als hij [Mozes, EvS] met God in gesprek gaat, dan probeert hij juist voor zijn mensen er uit te halen wat er in zit’.

Toon Hagen [foto links] maakte een prachtige orgelcompositie over Psalm 8 (Domine, Dominus noster).[4] Het is – zei hij ter toelichting – een Psalm van verwondering. Van kinderen. Het stuk culmineert in de vorm van een dans, waarbij Hagen – die korte tijd als kerkorganist was verbonden aan de Amsterdamse Oude Kerk – aan zijn twee neefjes moest denken.

Wiek Hijmans en Jan Erik van Regteren Altena zoeken het in een rustige verwondering die vragend overkomt. De viool beweegt zich in lange lijnen, op de elektrische gitaar klinken er gebroken akkoorden onder.

In het begeleidende boekje bij de cd zijn de vertalingen opgenomen, alsmede een uitgebreid interview met Hijmans door Remco Takken, een voor- en dankwoord en biografieën van alle medewerkers. Een uitgave die van harte wordt aanbevolen. En een mooi voorproefje voor de bundel die volgend jaar verschijnt.

Psalms Electrified
muziek: Wiek Hijmans
vert. Psalmen: Sytze de Vries
ISBN 9789090367392
www.psalmselectrified.com

Foto rechtsboven gemaakt door Nori Rutgers-Dekker: Wiek Hijmans in gesprek met de schrijfster dezes.
Foto Toon Hagen ontleend aan diens website.

[1] C.A. Tukker: Tekst voor tekst. De Heilige Schrift verklaard en toegelicht. ’s-Gravenhage, Uitgeverij Boekencentrum, 1987, p. 303.
[2] Respectievelijk Tehilliem: Psalm 37 – een joodse uitleg. https://mens-en-samenleving.infonu.nl (geraadpleegd 31 augustus 2024) en: NBV: debijbel.nl (idem).
[3] Taal die zingt. Sytze de Vries 75 jaar. Schalkwijk, Stichting De Vertaalslag, 2022, p. 110. Met dank aan Sytze de Vries die mij deze bundel toestuurde.
Zie ook zijn mooie essay o.d.t. ‘Dat is andere taal…’ in de bundel Liturgie, stelt het iets voor? Red. Dick de Zeeuw en Ranfar Kouwijzer, Amsterdam CLV/Delft, Uitgeverij Eburon, 2000, p. 71-83. En een mooi artikel van Cok den Hertog o.d.t. ‘De onvertaalbare Naam’ in: Quadraatschrift jrg. 3 (1999) nr. 11 (nov.), p. 13-17.
[4] Gehoord op 24 augustus 2024 in de Dominicanerkerk te Zwolle. Uitgevoerd door de componist zelf.

Geel en blauw maakt groen?

Geplaatst op door
Beantwoorden

Vanmiddag vond het negende Oecumenische Liedfestival plaats, georganiseerd door Stichting de Vertaalslag. Dit keer in de Bergkerk te Amersfoort. Met een, als altijd (over)vol programma, waaronder een afsluitende vesper en nu ook de instelling van de Willem Vogel-prijs.

Begonnen werd met het zingen van een aantal liederen op voornamelijk teksten van Sytze de Vries, door hemzelf van kanttekeningen voorzien. Het thema was ‘Het veranderende Godsbeeld in het kerklied.’
Daarna hield ds. Dietmar Dohrmann (Gartenkirche, Hannover) een mooie inleiding op twaalf iconen van Nikola Saric, die de weg van Christus verbeelden. Dat wil zeggen: op de elf iconen die in de kerk waren opgehangen, omdat er één per ongeluk in Hannover was achtergebleven. Iconen-schilderkunst heeft de naam stil te zijn blijven staan, maar niets bleek minder waar. Saric had de kunst geleerd in Belgrado, waar men juist vernieuwing voorstaat. Eigenlijk wil hij graag, vertelde Dohrmann, ‘dat de schilderijen in een kring worden opgehangen, zodat je van het laatste automatisch weer naar het eerste schilderij wordt gebracht’ – zoals de joden Tenach lezen; op het moment dat zij aan het eind zijn toegekomen, wordt het eerste vers (In den beginne) aansluitend gereciteerd. Je zou haast zeggen dat er méér joods in de iconen verstopt zat: ‘Op de meeste schilderijen mengen de vier hoeken zich met een eigen thema in het centrale beeld, en vormen daarop zoiets als een commentaar’ – gelijk de Talmoed, en het Nieuwe Testament, een commentaar vormen op Tenach.

Na een lange pauze, waarin de iconen rustig konden worden bekeken, de innerlijke mens kon worden gelaafd en boeken en cd’s worden aangeschaft, werd het tijd voor het zingen van een drieluik op teksten van Sytze de Vries en met orgelbegeleiding van neef Christiaan de Vries. Bij de viering van de Maaltijd van de Heer/Eucharistie door de aanwezigen (Rond een beker en een bord), het Vocaal Theologen Ensemble o.l.v. invaller Cees-Willem van Vliet (Voor even rust het brood in onze hand) en aanwezigen (Nu het brood is rondgegaan).
Het effect dat de drie prijswinnende zettingen van deze teksten op mij had, was een beetje het omgekeerde effect van wat de iconen maakten. Op één lied na, waarover straks meer.

De jury (Christiaan Winter, Hugo Vogel, Janieke Bruin en Eric Versloot) had, bij monde van Christiaan Winter, vooral gelet op: de algemene muzikale indruk (hoe het verhaal werd verteld), de ambachtelijkheid, de stemvoering van de verschillende partijen, de verhouding tekst/muziek, de memorabiliteit, of de triptiek een eenheid vormde (alsof er onderweg niets met je gebeurt) en of het uitvoerbaar was. En dus niet of de muziek vernieuwend was! Dat heeft zeker als zijnde gedateerd modernistisch afgedaan. Over stilstaan gesproken …

De uitslag liet zich dan ook eigenlijk wel raden: een prachtige, vernieuwende melodie van Dirk Luijmes (zie foto hierboven, geel stembriefje voor de publieksprijs) kreeg de derde prijs en een schamele € 250,–, een Anglicaans-achtige melodie van Leonard Sanderman de tweede en de eerste prijs werd gewonnen door de meest traditionele (met reminiscenties aan het gregoriaans in het middendeel, rood stembriefje) van Aart de Kort, organist van de Kathedraal H.H. Laurentius en Elisabeth in Rotterdam. En wat vond het publiek het mooist? Drie maal raden! De Anglicaans-achtige melodie (blauw stembriefje). Jammer, jammer, jammer.