Eén van de interessantste filosofische interpretaties die ik eens hoorde, kwam uit de mond van Roy Sorensen (St. Louis, Missouri). Hij deed zijn uitspraken in een televisie interview met Roel Bentz van den Berg (Wintergasten, 20 december 2011). Het ging over het ‘transcendentale (het zichzelf te bovengaande) ik’ van Immanuel Kant (1724-1804), het lege ik dat zo ruimte biedt voor empathie aldus Sorensen.
Ik kom erop toen ik in een recente bundel van Judith Herzberg las over haar gewaarwording in een vliegtuig, waar ze een schrijver met een houten been trof. Het leidt tot allemaal vragen, over het been en de schrijver.
Ik leg de uitleg van Sorensen en de notities van Herzberg in dit stukje – dat deels gebaseerd is op een column die ik eerder voor Wervelingen schreef en op deze blog plaatste (https://elsvanswol.nl/?p=1904) – naast die van Terry Pinkard, in zijn beroemde boek over Duitse filosofie 1760-1860 (uitg. Atlas).
De kern van de filosofie van Kant bestaat volgens Pinkard uit begrip(pen) en aanschouwing (voorbeelden, verduidelijkingen). Neem als voorbeeld ‘been’ in combinatie met ‘deformiteiten’ (een geamputeerd been). Voordat aanschouwing en begrip(pen) samenkomen, is het moeilijk je een voorstelling van de impact hiervan te maken. Daarom voegt Kant een derde functie toe: die van de verbeeldingskracht. Begrip(pen) hebben alleen betekenis in relatie tot een ervaring.
Zoals Herzberg zich afvraagt of er met dat houten been ‘eerlijkheid’ tot uitdrukking komt. Of dat het eerder ‘een heel erg binnenstebuiten gekeerde vorm van ijdelheid is.’ Ze zet haar verbeelding aan het werk en constateert dat de man een zitplaats met extra beenruimte krijgt, en daarvoor een stoel moest worden weggehaald. ‘Eén heel mens kan er dus minder mee vanwege dat ene been’ schrijft ze dan.
Het lege ik wordt bij haar dus niet gevuld door wat Kant de categorische imperatief noemt. Oftewel de zogenaamde gulden regel (‘Behandel anderen altijd zoals je zelf behandeld wilt worden’) maar met verbeelding.
Kant wordt verguisd als zijnde moralist en naïef. Wanneer Carel Peeters in zijn boek Gevoelige ideeën (uitg. De Harmonie) de filosoof afdoet omdat aan zijn denken juist ‘verbeelding, sensibiliteit en vormkracht’ zou ontbreken, doet hij hem onrecht. Maar een moralist? Nee – hij doet, net als Sorensen, mensen recht die met empathie willen denken. Bovendien was het diezelfde Kant die het ‘erweiterte Denken’ bedacht: niet blijven steken in je eigen, al dan niet v/Verlichte denken, maar je verplaatsen in de omstandigheden van een ander. Daar is elk moralisme vreemd aan. Het is ‘een artistieke suggestie’, moet Peeters zuinigjes toegeven. Dat is wat Herzberg deed.
Judith Herzberg: Er was er eens en er was er eens niet
(Uitgeverij De Harmonie).
Eén van de interessantste filosofische interpretaties die ik de laatste tijd hoorde, kwam uit de mond van Roy Sorensen (St. Louis, Missouri). Hij deed zijn uitspraken in een televisie interview met Roel Bentz van den Berg (Wintergasten, 20 december 2011). Het ging over het ‘transcendentale (het zichzelf te bovengaande) ik’ van Immanuel Kant (1724-1804, zie afb.), het lege ik dat zo ruimte biedt voor empathie aldus Sorensen.