Tag archieven: Wilminktheater Enschede

Zien met je hart

Geplaatst op door
Beantwoorden

‘Ik zie, ik zie / wat jij niet hoort’ staat er op mijn canvas schoudertas van het Wilminktheater in Enschede. Het heeft al tot heel wat leuke, spontane ontmoetingen geleid. Een oudere heer zei bijvoorbeeld, mij tegemoet lopend op een brug in Amsterdam: ‘Ik hoor niet of nauwelijks meer, maar zien kan ik als de beste. Leuk hoor, die tekst! Ik heb nog les gehad van Wilmink, hier, aan de Universiteit. De beste Nederlandse dichter als je ’t mij vraagt. Nou – een prettige dag nog verder!’ riep hij, achterom zwaaiend, terwijl hij de brug over de gracht verder op klauterde en ik de afdaling inzette.

‘In het kijken zit al het horen’ zei een docent tijdens een studiedag over Cézanne en de filosofie. In het ruiken zit al het zien, denk ik, terwijl ik me weer zie uitstappen bij het voormalige concentratiekamp Majdanek, in de buurt van het stadje waar de historische roman De duizendkunstenaar van Lublin van Isaac Bashevis Singer zich afspeelt. Ik ruik verbrand vlees en denk eerst nog naïef dat er een barbecue bij de naastgelegen huizen wordt gehouden, tot ik me met een schok realiseer wát ik ruik. Dichterbij kun qua sensitieve waarneming misschien niet komen.

‘Was deze begraafplaats er ook al tijdens de Tweede Wereldoorlog?’ vraag ik aan de Poolse staatsgids die ons over het terrein rondleidt. ‘Nee’, antwoordt ze stellig, de werkelijkheid geweld aandoend. Want die begraafplaats was er wel degelijk al, ontdek ik thuis, net als de naastgelegen huizen. Over-en-weer moeten de mensen elkaar hebben gezien.
‘Ik zie, ik zie / wat jij ook hoort’ vult de docent van de cursus de tekst van Wilmink na de pauze aan. Dát moet het zijn: zien en horen naar getuigenissen. Met je hart:

6.000.000

jij kan het cijfer
6.000.000 beleven
als druppels van de zee
als zoveel keer maal tien

ik, die een generatie eerder
werd geboren,
kan dit getal helaas niet
onbevangen zien

voor mij is zes miljoen
helaas geen cijfer
maar een belevenis
zo groot zo zwart zo wreed

omdat ik achter dit getal
zo nuchter opgeschreven
een gruwelijk en koel
berekend einde weet.

(Ida Vos, Vijfendertig tranen).

T.g.v. de a.s. verschijning van de biografie van Willem Wilmink door Elsbeth Etty (januari 2019, uitg. Nijgh & Van Ditmar).

Ironie?

Geplaatst op door
Beantwoorden

Johann_Sebastian_Bach‘Overwinnen’ is het woord dat zowel Cornelis Verhoeven in een column over de catechismus gebruikte (in: Trouw, 16 september 1999) als John Eliot Gardiner in zijn recente boek over Joh. Seb. Bach (zie afb.) over een aria met betrekking tot de catechismus in één van diens cantates (slotaria BWV 185, Barmherziges Herze der ewigen Liebe).

Voor hetzelfde geld kun je het woord ook gebruiken voor een fragment uit de opera The News van Jacob TV (Jacob ter Veldhuis). Wat wil het geval.

Verhoeven wijst op de herkomst van het woord ‘catechismus’: het Griekse katècheoo (weergalmem van de echo). ‘Er moet’, schrijft hij, ‘wel enige ironie ten grondslag liggen aan de keuze van dat woord: het gaat alleen om de reproductie van het woord, begrepen of niet’.
Ook Gardiner heeft het over ironie. En over het overwinnen van de, in zijn ogen banale tekst.

Jacob TV gaat echter een stapje verder. Hij ontdekte dat onder de formules die Paus Benedictus XVI uitsprak, de cadens van een Palestrina zit. Zoals onder die van Bach wellicht de cadans van de formules in de Psalmen Davids (1619) van Schütz. Ironie valt er niet in te bekennen, eerder empathie zoals Ter Veldhuis het in een interview in Trouw van 22 mei 2014 beschrijft.

Op die manier ‘overwon’ Ter Veldhuis Palestrina, ‘overwon’ Bach Schütz en heeft Verhoeven het over het overwinnen van de noodzakelijke dreun van het catechismus-onderricht, op een wijze die ‘recht doet aan wat op die manier is overgeleverd’. Daarmee is denk ik ook de ironie overwonnen en heeft plaats gemaakt voor geestelijke rijkdom.

The News van Jacob TV gaat op 23 mei 2014 in première (Willminktheater Enschede). Andere voorstellingen: 31 mei (Odeon De Spiegel Zwolle), 2 juni (Paradiso Amsterdam) en 5 juni (Theater aan het Vrijthof Maastricht).