Kunst en klimaat (II)

Zo tegen het eind van het jaar is het weer tijd voor oudejaarslijstjes. Bij mij zijn dat jaarthema’s, een thema waar ik me een jaar lang extra in heb verdiept. Vandaag het laatste deel van een tweedelige serie over kunst en klimaat.

6.
In Allard Pierson was t/m 30 oktober de tentoonstelling Zeur niet! te zien over de musicals van Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink. Eén musical past duidelijk binnen dit jaarthema: Wat een planeet (1973). Koningin Juliana, misschien niet een kenner pur sang, vond dit Schmidts beste musical, lezen we. In ieder geval is het haar meest geëngageerde. Het gaat over ons thema en is nog steeds opvallend actueel, geïnspireerd door het Rapport van de Club van Rome. In een van de videostatements over deze musical wordt de vraag gesteld, of het de bedoeling is dat de bezoekers na thuiskomst de kachel een graadje lager zetten. Nee, is het antwoord, het is een heilig moeten van de schrijfster, maar inmiddels wel een algemeen geldende aanbeveling.

7.
Tijdens een weekend in Brugge, waar ik uitvoeringen bijwoonde in het Concertgebouw, bezocht ik vóór het eerste concert de expositie Le Monde Végétal van de Zwitserse fotograaf Mario Del Curto. Een reeks schitterende foto’s over tuinen in allerlei soorten en maten. Foto’s die de vraag stellen, wat hun toekomst is. Een ervan is van de zandbank in het Vavilov-instituut in Sint-Petersburg. De vraag komt op hoe dat er nu mee staat, met dat planteninstituut. En met de toekomst van die tuinen? Die is groot. Kijk maar naar de Zuidas in Amsterdam, waar de meeste daken en soms ook gevels met beplanting zijn bedekt.

8.
Niet lang na dat concertweekend in Brugge ging ik samen met een vriendin naar de documenta in Kassel. Een editie die het Westen terecht vragen stelt: wat hebben jullie ervan gemaakt?. Niet zozeer aan de hand van esthetische kunst als wel in de vorm van een ethisch appèl. De bedoeling van de samenstellers (ruangrupa) was niet zozeer om de kunst van Oost en Zuid in gesprek te laten gaan met die van het dominante Westen, maar er wat tegenover te stellen. Het gesprek zat niet in de kunst, maar in ontmoetingen en discussies tussen mensen, kunstenaars en bezoekers (zie foto, EvS). En die discussie stokte soms, op momenten dat ruangrupa antisemitisme werd verweten.

9.
Ook de tentoonstelling Tenminste Houdbaar Tot in het Museum Arnhem drukte je met de neus op de feiten, maar dat niet alleen. Het zijn bomen die, al dan niet in bloei staand, ook een sprankje hoop geven. Zo maakte Alexandra Kchayoglou in 2021 een wandtapijt onder de titel The tree trunk (zie foto, EvS). Ze focuste op distels, termieten en andere insecten die sporen van leven laten zien op een boomstam in Argentinië. Die kunnen volgens haar ‘helpen om ecologisch bewustzijn te vergroten’.
Rob Voerman maakte een panorama onder de titel Pressure (2012), een landschap ‘na de ramp’. Gebouwen smeulen, maar tussen de puinhopen en de rookpluimen staat een boom in bloei, al zag iemand in de zaal er een ontploffing in, een bal van vuur.
Ambigue. Zo is de natuur, liet de expositie in Arnhem zien. Al heeft de architect van de nieuwbouw (Benthem Crouwel Architecten) de prachtige grote glazen wand van weleer in een van de nieuwe zalen vervangen door een paar kleine ramen met zicht op de Rijn en de brug naar Oosterbeek. Moet de natuur dan wijken door beknotting door de mens? Ik wil er niet aan.

10.
Nummer 10 – het laatste item van dit jaarthema in twee afdelingen: Florida van Lauren Groff. Elf verhalen (uitg. De Bezige Bij, 2019) waarin niet alleen Florida, maar ook de klimaatverandering een grote rol speelt. ‘Als mijn zoons overdag op school zijn, kan ik niet ophouden te lezen over de rampzalige toestand van de wereld, de gletsjers die sterven als levende wezens, de plastic soep in de Stille Oceaan, de honderden soorten die uitsterven zonder dat het ergens wordt vastgelegd, duizenden jaren die worden uitgedoofd alsof ze niet kostbaar waren’ (p. 15).

 

P.S. Klimaatklevers
Toen ik dit jaarthema koos, kon ik niet vermoeden dat aan het eind van het jaar tussen kunst en klimaat wel een heel ander verband werd gelegd: activisten die zich aan een talkshowtafel of schilderijlijst vastlijmen, de verstoring van een uitvoering het Requiem van Verdi in het Amsterdamse Concertgebouw. Die activisten hebben uitgerekend een bondgenoot uitgekozen om zich op te storten. Dat is mij na dit jaar wel duidelijk.
Ik denk aan de laatste documentaire die De Groene in de filmclub van dit jaar toonde: Rebellion (2021) van Maia Kenworthy en Elena Sanchez Bellot. Geweldloze activisten van Extension Rebellion, waaronder toen de bekende juriste Farhana Yarmin lijmen zich in 2019 vast aan de grond voor en de ramen van het gebouw van Shell in Londen. Op een plaats dus waar het logisch is.

De cirkel doorbreken

Jo CoxVronen

In de eerste vitrines van Huis van Hilde, het archeologiecentrum Noord-Holland in Castricum dat ik vanmorgen bezocht, staan enkele opgravingen opgesteld uit Vronen, een verdwenen plaatsje waar in 1991 opgravingen plaats hebben gevonden. Hier hebben in de middeleeuwen vijandelijkheden plaatsgevonden tussen het graafschap Holland en de West-Friezen. De effecten daarvan waren op de skeletten terug te vinden: diepe inkervingen ten gevolge van messteken (zie foto rechts). Mannen en vrouwen werden evenredig getroffen, zo las ik.

Ik kon de berichten over de moord op de Engelse politica en idealiste Jo Cox (zie foto links, verleden week genomen met man en kinderen) maar niet uit mijn hoofd zetten. Ook zij was door messteken, gevolgd door schoten om het leven gebracht. Volgende week zou ze 42 jaar zijn geworden. Een in de knop gebroken talent, echtgenote en moeder van twee kleine kinderen. Een van haar aandachtspunten was Europa. Ze was fel tegen een Brexit: IN, zegt de vlag op haar boot.

In het midden van de zaal met de vaste opstelling, van waaruit je ook doorkijkjes had naar het depot, was op gezette tijden een presentatie te zien waarin de stem die de begeleidende tekst daarbij sprak, wees op de voortgaande strijd van Noord-Holland tegen het water en de gevolgen daarvan. Onwillekeurig dwaalden mijn gedachten weer af naar Engeland en een mogelijke aanstaande Brexit. Het eiland waar 40% van de mensen die er wonen (volgens recente peilingen) zich af willen keren van wat er in hun ogen op het vasteland wordt bekokstoofd.

Volgens Rob de Wijk in een artikel in Trouw dat ik bij thuiskomst las, hebben de Britten GeenPeil wijs gemaakt dat ‘hun anti-EU-gevoelens gemotiveerd zijn door een onstilbare honger naar democratie en het terugveroveren van soevereiniteit.’ Enkele politici uit het Engelse parlement die zich over de moord op Jo Cox uitlieten, benadrukten dat zij voor democratie staan. En daarmee bedoelen ze in dit verband tegen de moordenaar die haar op wrede wijze de mond snoerde. Maar die soevereiniteit, ja – dat was ook de insteek van de vijandelijkheden tussen Noord-Holland en de West-Friezen.

De stem bij de presentatie had het over een cirkel die nagenoeg weer rond is. En dat was op een dag als dit wel erg droevig om te horen en te moeten constateren. Die cirkel – die willen we doorbreken. De cirkel van ‘naargeestig xenofobie, kleinzielig nationalisme en achterlijk protectionisme’ zoals De Wijk het omschrijft. Maar dan wel op een geweldloze manier.

http://www.huisvanhilde.nl