Tot de vijftig beste romans uit de wereldliteratuur behoort volgens NRC Handelsblad onder meer De kellner en de levenden van Simon Vestdijk (zie afb.): http://www.hebban.nl/lijsten/de-50-beste-romans-uit-de-wereldliteratuur-volgens-nrc.
Ik herplaats hier een klein deel uit een inleiding die ik hierover hield voor een Literaire Club in Amsterdam.

Al weet ik niet hoe vaak had ik geprobeerd een boek van Simon Vestdijk te lezen – uit te lezen. Maar meestal gaf ik de moed al tamelijk snel op. Tot ik Jaap Goedegebuure in een lezing begeesterd hoorde praten over Vestdijks roman De kellner en de levenden. Er zouden in dit boek invloeden te bespeuren zijn van Kafka (Het proces), Dante (de Divina commedia) en noem maar op. Ik dacht: kom, ik onderneem nog eens een poging – en was, eerlijk is eerlijk, direct verkocht.

Daarna heb ik me méér aan Vestdijk gewaagd. In de boekenkast van mijn ouders trof ik bijvoorbeeld De dood betrapt aan, zes novellen uit 1935. Al meteen in de eerste, ‘Het veer’, vond ik eenzelfde soort thematiek aan als in De kellner en de levenden. Het gaat erin ook over ‘een onverwachte onwerkelijke werkelijkheid’ waarbij letterlijk tussen haakjes wordt aangetekend dat deze staat ‘onder de hemelse hoede van twee bazuinende engelen met een rol perkament tussen zich, en diverse monsters en voorwerpen uit de dierenriem eromheen.’ Voorwaar óók een apocalyptisch beeld!

De overeenkomst met Kafka’s Het proces is – om die lijn op te pakken – het schuldprobleem dat niet alleen in deze roman van Vestdijk, maar ook in diens boek De toekomst der religie voor komt. Dat is niet vreemd, want laatstgenoemd boek was oorspronkelijk bedoeld als een serie lezingen voor de gijzelaars in Sint Michielsgestel. Hier hield Vestdijk ook een lezing over schuld bij Kafka. Deze lezing begint met een verwijzing naar de overeenkomst tussen de ervaringen van Josef K. en de gijzelaars: voor allemaal was onduidelijk waaraan zij zich schuldig zouden hebben gemaakt. Ook de twaalf levenden uit De kellner en de levenden worden zonder opgaaf van redenen uit hun huizen weggehaald.

De overeenkomst met ten tweede Dantes Divina commedia gaat verder dan het feit dat beide auteurs veel met astrologie ophadden. Beiden voeden zich ‘met wijsheid, liefde en deugd’ (Canto I). En wat te denken van de zeven smalle deuren in de bioscoop bij Vestdijk, die de route aangeven? Verwijzen die niet naar de zeven poorten van het voorname kasteel in de vierde Canto? Alleen is het bij Vestdijk allemaal wat minder erg dan bij Dante; de borrelende bloedrivier uit Canto XII zijn bij Vestdijk bloedende tegels.

Het is opvallend dat dit boek tot de vijftig beste romans uit de wereldliteratuur wordt gerekend, want de receptie was er niet naar. Jef van de Sande heeft in een boekje geconcludeerd dat het ‘misschien geen literair meesterwerk’ is, ‘maar wel één van de meest fascinerende boeken van de veelzijdigste schrijver van onze moderne literatuur.’ En daar was ik al dóórlezend gelukkig ook achter gekomen.