Een leeg toneel. Twee mannen wachten op materialen om een niet nader omschreven klus op te knappen. De één, De Recha, vraagt de ander, Lefty, zich te identificeren. Dat kan hij niet. Hij heeft geen papieren. Het wachten gaat verder. De baas stelt voor de tijd goed te besteden door vast droog te oefenen met uitpakken. Lefty is daar niet zo voor, want hij moet structuur hebben in zijn werk. Maar ze beginnen toch: Lefty pakt uit, De Recha streept op een paklijst aan en wordt ongedurig als iets niet klopt. Hij is immers een man van de regels. Er komt van alles uit de kratten: fleece dekens, revolvers … En dingen die Lefty niet eens kan benoemen. Uiteindelijk belanden beide mannen in hun fantasie op een ijskap en worden doodsvijanden. Tot er op de deur wordt geklopt …

Dit is in het kort de inhoud van het toneelstuk Virtual Reality van Alan Arkin (zie foto), dat InPlayers afgelopen week in Amsterdam voor volle, kleine zalen speelden en later in mei nog in Hamburg zullen opvoeren.1)  Twee acteurs die aan elkaar zijn gewaagd, een oudere en een jongere: Brian Andre (De Recha) en Eli Thorne (Lefty). Die razendsnel van sfeer en mimiek kunnen veranderen. Het gaf het Pinter-achtige, absurdistische stuk een grote snelheid en zorgde dat je als toeschouwer ademloos ‘bij de les’ bleef.

Een toneelstuk van nog geen uur waarom ook veel te lachen valt, maar dat in één adem door actuele, diepere lagen aanboort. Het is uiteindelijk de verbeelding die een grote rol speelt. Hardhandig onderbroken door een klop op de deur. De werkelijkheid klopt aan.

Dat doet hij ook in de film Citizenfour die 28 mei a.s. in première gaat, maar die ik dank zij Rialto Filmclub al heb kunnen zien. Een film die verder gaat op punten die Virtual Reality aanstipt. Een verre van geestige, maar op z’n minst even absurdistische documentaire over wereldwijde afluisterpraktijken die Edward Snowden (zie afb.) wereldkundig maakte. Prachtig, detaillistisch gefilmde zenuwtrekken van een onderzoeksjournalist die de beklemmende sfeer voelbaar maken. Al even ritmisch in beeld gebracht als Arkin zijn stuk opbouwde. In de film door haast een mantra die Snowden alsmaar herhaalt: zijn angst dat de deur elk moment kan worden ingetrapt.

De volle omvang van de Virtual Reality en van de onthullingen van Snowden zijn nog niet duidelijk. Of zoals Snowden zelf zegt: ‘Ik wil niet in een wereld leven waarin alles wat ik zeg, alles wat ik doe (…) wordt opgetekend.’ Even leek het erop of De Recha zijn potlood zou breken. Maar hij deed het niet …

Virtual Reality – gezien op 15 mei in het Badhuistheater, Amsterdam
Citizenfour – gezien op 8 mei in Rialto, Amsterdam

1) Hier sleepte deze productie tijdens het FEATS Festival (Festival of European Anglophone Theatrical Societies) van twaalf voorstellingen eerste prijzen in de wacht voor de beste mannelijke acteur; licht en geluid; en ook nog eens als geheel.