Hij worstelde ermee en stond er middenin: Albert Helman/Lou Lichtveld en het modernisme. Kenmerkend in dat verband is de filmmuziek die hij componeerde: Philips radio (1931), één van de eerste (en weinige) partituren ter begeleiding van een zwijgende film, en de een jaar later geschreven muziek bij een andere Ivens’ film: Regen (1929). Lichtveld maakte hierin gebruik van vernieuwende technieken, zoals kwarttonen. De muziek verklankt op poëtische wijze een dag uit het leven van een regenbui (zie afb.). Met name de weersveranderingen – van zonnige Amsterdamse straten via regendruppels in de grachten en regen op de ramen tot het weer doorbreken van de zon.
Weer om binnen te zitten, “in een huecksken met een buecksken” zoals Helman in Zuid-Zuid-West Thomas à Kempis citeert. Zo heeft hij John Leefmans, voorzitter van de stichting Surinaams Muziek Collectief, eens toevertrouwd dat hij in zijn leven niets liever heeft gedaan dan componeren: “dan ben je helemaal van de aarde …”. Eenzaamheid was voor Helman een schouwen naar binnen – twee-zaamheid “het zien van alles buiten Ik” (p. 81).
Het “twee-zaam” zijn is kenmerkend voor het dubbeltalent Helman/Lichtveld: schrijver en componist. Maar ook van de communicatieve waarde van zijn werk, van zender en ontvanger (musicus en luisteraar, schrijver en lezer), van “ziel tot ziel” als “creatie van het wij-besef” als schepper van een “l’art pour tous” (Wij en de literatuur, p. 26-27 en 55-56). Zaken die eerst uit elkaar leken te liggen, “eternal objects” zoals de filosoof Alfred Whitehead (1861-1947), door wie Lichtveld/Helman is beïnvloed het noemde, blijken één brandpunt, één “event” (Whitehead) te hebben. Dat brandpunt valt te omschrijven als “liefde”. Liefde die samenvalt met het brandpunt van de geschiedenis op het moment dat Lichtveld/Helman er vertoefde: Spanje ten tijde van de burgeroorlog, Mexico ten tijde van Lázaro Cárdenas, Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en Suriname in de onafhankelijkheidsstrijd. Lichtvelds/Helmans hart balanceert tussen het één of het ander, maar vindt rust in de liefde voor het één (muziek) én het ander (literatuur).
Het is goed dat de film Regen door de tentoonstelling De melancholieke metropool in het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem weer aan de vergetelheid is ontrukt (t/m 23 februari 2014). Zoals uit de tentoonstelling ook blijkt dat het werk van de getoonde schilders, zoals Carel Willink, Pyke Koch en Joop Moesmans net zomin anti-modernistisch en conservatief is dat van Lichtveld/Helman, maar overeenkomsten vertoont met Franse kunst (Debussy, Ravel, Milhaud) uit hun tijd die voor modern doorging.
Zie voor de film Regen YouTube: http://www.youtube.com/watch?v=oPD2C0K38jY
Column is gebaseerd op een gedeelte uit een artikel over Albert Helman/Lou Lichtveld o.d.t. Mon coeur balance … dat ik schreef voor Mens en melodie, jrg. 61 nr. 2 (2006), p. 24-27.