Shylock, Shakespeare en Orson Welles

Shylock_WellesIn mijn kast met boeken over Shakespeare staat een dunne uitgave van de inaugurele rede die H.H.J. de Leeuwe in 1966 in Utrecht hield. Het onderwerp is Shakespeares Shylock (de jood uit The merchant of Venice) en zijn vertolking door Louis Bouwmeester. De Leeuwe vraagt zich af wie Shylock ten diepste is: een boze demon, een achtervolgde of toch eerder een komisch figuur? Hij komt tot de conclusie dat Shakespeare deze mogelijkheden open heeft gelaten en dat de vertolkers van deze rol vrij spel hebben. En dat dit laatste afhangt ‘van de gezindheid van het publiek waarvóór, van de tijd waarìn dit stuk werd opgevoerd’.

Orson Welles is er nooit uitgekomen, bleek gisteravond tijdens een aflevering van EYE on Art in Amsterdam. Stefan Drössler, directeur van het Filmmuseum in München, praatte ons bij en liet een gereconstrueerde filmversie van The merchant of Venice zien. In deze 35 minuten durende filmuit 1979 speelde Welles de rol van Shylock (zie afb.). Maar de film is onvoltooid. En in de reconstructie ook op een indrukwekkende manier onvoltooid gebleven; op het moment dat Shylock/Welles bij de beroemde monoloog van Shylock is aangekomen ging het scherm op zwart: ‘Heeft een jood geen ogen, geen handen, geen ledematen, geen zintuigen, hartstochten, genegenheden?’

Op dat moment hoorden we alleen de stem van Welles. Zo kan de toeschouwer volgens Drössler zijn eigen invulling aan de rol en deze monoloog geven, zoals De Leeuwe dat ook beschreef. Aanvullend zagen de bezoekers in het Filminstituut in Amsterdam – ik begreep dat het er meer waren dan bij eerdere afleveringen van EYE on Art – enkele pogingen van Welles om de monoloog uit te spreken. Telkens legde hij het accent anders en riep vervolgens: ‘Cut!’ De vorm heeft hij nooit gevonden. Dat zoeken is mooi. Evenals het open laten van het eind in de reconstructie. En dat het de toeschouwers blijft beroeren helemaal.

https://www.eyefilm.nl/film/de-onbekende-orson-welles