Zij hoort, het hoofd leeg,
wat hij weet over leven.
Dat is de prachtige openingszin van het gedicht ‘Bij een foto’ van Judith Herzberg. De zin doet denken aan de voorwaarde, leegheid, die de filosoof Emmanuel Levinas stelt aan het zonder vooroordelen ontvangen van de ander. En de zin doet mij ook denken aan het werk van de schilder Philip Guston (1913-1980).

Guston schilderde eind jaren zestig van de vorige eeuw mensen, maar dan van een zekere abstractie, leegheid. Zoals zijn voorbeeld Pierro della Francesca. Zoals Guston zelf schreef: ‘Pierro was op zoek naar abstractie, een soort fantastisch, metafysisch perfect organisme’ (in: Art News Annual 31/1966).

Della Francesca’s invloed komt naar voren in de kleur van Gustons Painting, Smoking, Eating (1973, Stedelijk Museum Amsterdam). Hierop ligt Guston, als de kever in het verhaal De gedaanteverwisseling van Kafka, op bed. Het is ook een schilderij waarin door de berg schoenen de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levend wordt gehouden. Ook bij Herzberg en Levinas is die nooit ver weg.

A New Spirit in Painting heette de tentoonstelling in Londen waar werk van Guston hing (1981). Een omschrijving die zijn schilderijen meer recht doet dan de nadruk die vaak wordt gelegd op de groteske, rauwe vormen.
Immers: daar zit een laag onder. Net als onder de humor van Judith Herzberg. En getuigt ook de filosofie van Levinas niet van ‘a new spirit?’ Dat we die levend mogen houden door er open voor te staan.