In mijn boekenkast staat het bekende De zieke mens in de beeldende kunst (1967) van J.A. van Dongen. Inmiddels is er op de markt de dikke pil De kunstenaar en de dokter van Jan Dequeker bijgekomen (uitg. Davidsfonds, Leuven, 2006, ISBN 9789058264145).
Beide boeken vullen elkaar aan. Al is het omslag met Het zieke kind van Gabriël Metsu (Rijksmuseum, Amsterdam) nagenoeg inwisselbaar.
Van Dongen heeft de volgende indeling gemaakt: inwendige ziekten – aderlating en koppenzetten – infectieziekten – kinderen en ouden van dagen – geesteszieken – chirurgie – kreupelen en mismaakten – dwergen en reuzen – zwangerschap, baring en kraambed – brillen en blinden – tandentrekken – kwakzalverij – sterven en dood.
Dequeker houdt het op: beenderen en gewrichten – aangeboren afwijkingen – endocriene aandoeningen – oogziekten – zwangerschap en gynaecologische aandoeningen – infectieziekten – inwendige ziekten – geestesziekten – zenuwziekten – huidziekten – heelkundige ziekten – vaatziekten.
Beide auteurs hebben, getuige hun indelingen, gekozen voor een opzet waarbij de nadruk valt op de medische kant van het onderwerp. Van Dongen erkent dat er ook andere benaderingen mogelijk zijn: psychologische, kunsthistorische en artistieke. En daar zou de symbolische, typologische aan kunnen worden toegevoegd. Ook Dequeker zal dit niet ontkennen, maar deze ‘ervaren clinicus’, zoals hij zichzelf omschrijft, valt vanuit laatstgenoemd gezichtspunt toch enige blikvernauwing te verwijten.
Het op dit moment in de Hermitage in Amsterdam tentoongestelde De dwerg Gregorio (1908) van Ignacio Zuloaga (zie afb.) is in dit verband een interessante casus. Het bijschrift zegt, dat de schilder een verband legt tussen de hemel en de eigenschappen van de kleine man. Een verband dat ligt in kracht. Kijk maar naar zijn ogen. Mooi, zoals die eruit worden gelicht. En de toeschouwer erop wordt gewezen. Zulke details mis ik wel eens in beide boeken. Daarvoor moet je toch altijd naar een museum zelf. Het kan in dit geval nog tot 29 mei 2016.
Gedeelte van een column, waaruit ik al eerder citeerde en die oorspronkelijk verscheen in Wevelingen (winter 2007/2008), en hier met toestemming is overgenomen en uitgebreid met de laatste alinea n.a.v. de tentoonstelling met Spaanse meesters in de Hermitage te Amsterdam:
http://www.hermitage.nl/nl/tentoonstellingen/spaanse_meesters/index.htm