Dat was smullen: Shakespeare Forever! van Ton Hoenselaars, hoogleraar vroegmoderne Engelse letterkunde in Utrecht en groot Shakespearekenner. 428 pagina’s over – zoals de ondertitel luidt – ‘leven en mythe, werk en erfenis’ van mijn geliefde Bard.
Toch gebeurt er als lezer ook iets vreemds met je. Natuurlijk: het is in leesbare stijl geschreven, met een leuk soort (taal)humor als: ‘Fictie, dus, in feite.’ En ik ben het helemaal met Hoenselaars’ bewondering voor bijvoorbeeld Ola Mafaalani eens. En met zijn nuancering van de rede door de literatuur, die hofnar Yorick in Hamlet in staat stelt ‘om de werkelijkheid anders voor te stellen dan de rede (…) doorgaans doet.’ Ook Hoenselaars’ kritiek op ‘regisseurs, dramaturgen of hele theatergezelschappen in Nederland’ die ‘steeds vaker denken zelf een goed bekkende speeltekst te kunnen produceren’ kan ik deels onderschrijven. En Hoenselaars’ bewondering voor diens leermeester Bachrach zette me er meteen toe aan díens boekje over Shakespeare, Naar het hem leek …., aan te schaffen.
Maar door de enorme overload aan kennis, ga je opeens dingen missen (!). Misschien was de deadline voor het manuscript al verstreken, maar waar is de replica van de Globe in Diever tussen alle internationale reconstructies? En de kleine zaal van het Concertgebouw in Brugge, gebouwd naar het Swan Theatre? de krakelingen en vissersbenodigdheden die respectievelijk Hamlet en Shakespeare heten? Natuurlijk: dat Mandela op Robbeneiland Shakespeare las weet ik ook pas sinds een recente tentoonstelling in de Amsterdamse Nieuwe Kerk. En misschien vraag je nu het onmogelijke, en is het relevanter om je af te vragen waarom de auteur de opvatting van filosoof Ludwig Wittgenstein dat de verhaallijnen van Shakespeare asymmetrisch zijn onweersproken laat, terwijl hij elders zulke opvattingen wel recht zet en het ook (mijns inziens terecht) elders over ‘een zekere symmetrie’ bij Shakespeare heeft?
Daar staat het prachtige, relativerende slot weer tegenover: ‘Wij moeten Shakespeare niet op een voetstuk plaatsen, niet bestempelen als ons goddelijke voorbeeld en niet definiëren als het summum waartoe de mens in staat is. Hij is deel van een grotere wereld waarin wij zelf moeten nadenken, handelen en onze eigen verantwoordelijkheden nemen. Zoals Susan Sontag het formuleerde in de Paris Review: “Met Mozart, Pascal, de booleaanse algebra, Shakespeare, de parlementaire democratie, barokkerken, Newton, de emancipatie van de vrouw, Kant, Marx, de balletten van Balanchine en ga zo maar door valt niet goed te praten wat onze beschaving de wereld heeft aangedaan.’
Met schaamrood op de kaken denk ik terug aan een bezoek in 2002 aan het Museum Czartoryskich in Polen. Daar staat een stoel van Shakespeare, aangekocht door Izabela Czartoryska. Een vriendin temperde mijn enthousiasme met een opmerking dat ik de dag daarvoor Majdanek had bezocht, en dat ze had gehoopt dat er een ander soort stoel voor de daders klaar had gestaan …
En dan tenslotte het extra cadeautje met samenvattingen van de toneelstukken en gedichten. Daarom wil ik uiteindelijk, met alle kleine puntjes die er altijd zullen zijn en blijven, alleen maar herhalen: het was smullen!
En ook daarom is het nog altijd eeuwig zonde dat het Shakespeare-Genootschap van Nederland en Vlaanderen, waarvan Hoenselaars voorzitter was, een zachte dood lijkt te zijn gestorven. Er valt, ook na dit kloeke werk, nog zóveel van hem te leren! En te genieten.
Ton Hoenselaars – Shakespeare Forever! (Uitg. Wereldbibliotheek, ISBN 978 90 284 2664 1) € 24,99