Onlangs interviewde ik een predikant die een grote voorliefde heeft voor het werk van Rembrandt. Wat ze onder meer daarin waardeert, is het volkomen unieke ervan; er was geen hoger gezag geweest, die hem had voorgeschreven hoe hij bijvoorbeeld Bijbelse taferelen vorm moest geven.

Dat is wel anders bij de kunst op de tentoonstelling North & South (nog t/m 26 januari 2020) in Museum Catharijne Convent in Utrecht. De iconografische en stilistische beeldtaal tussen het noorden (Noorwegen) en het zuiden (Catalonië) is vrijwel identiek. Dat kon, omdat het pauselijk gezag uit Rome dat in die tijd (de stukken dateren uit 1100-1350) dat voorschreef.

De verschillen zitten dan ook meer in het voortschrijden van de tijd: Maria binnen een mandorla (amandelvormige bekroning), koning Olav die haast in de architectuur (gebaseerd op de Nidaroskathedraal in Trondheim) is opgenomen (foto rechts, EvS). En in het feit dat het noorden een zachte reformatie kenden en Midden-Europa een harde, compleet met een Beeldenstorm. Toch is er een enkele keer ook sprake van wishful thinking: een Maria met kind uit Kyrkjebø is volgens recent wetenschappelijk onderzoek waarschijnlijk in een Frans atelier gemaakt …

Het oorspronkelijke idee, afkomstig van Justin Kroesen van het Kulturhistorisk Museum van de universiteit van Oslo, werd door conservator Micha Leeflang uit Utrecht uitgewerkt met Maria als leidraad. In concreto: de oudste Maria in het Utrechtse museum uit circa 1240, nog altijd wat later dan de Noordse en Spaanse Maria’s (in dit geval uit het Museu Episcopal de Vic), die zo goed zijn bewaard gebleven achter de fjorden en de Pyreneeën. Ze speelt een hoofdrol in de giga groot geprojecteerde introductiefilm in de zaal die direct volgt op het Mariabeeld uit de eigen Utrechtse collectie. En natuurlijk, en vooral, op de vele (fragmenten van) altaarfrontalen die worden getoond naast crucifixen, kazuifels, kelken en dergelijke. In de laatste zaal is een altaarfrontaal gereconstrueerd door Tinker Imagineers.

De zonder meer schitterende tentoonstelling past naadloos in onze tijd met zijn discussie over (pan-)Europa, oplevende verering voor Maria en niet te vergeten de hernieuwde aandacht voor de Vikingen (tentoonstelling in het Fries Museum in Leeuwarden(nog t/m 15 maart 2020). Immers: hun vernuft bij het bouwen van boten werkte door in de bouw van staafkerken.

Maar wat doet het Miserere van Allegri eigenlijk als ‘achtergrondmuziek’? Zoveel eeuwen later (1630) in Italië als boetepsalm gecomponeerd …. Je kunt het ook te gek maken.