Half december volgde ik via Zoom de twee avonden omvattende, korte cursus ‘Jezus als filosoof’ van dr. Jan de Bas (Filosofiegroep Rotterdam). We kregen huiswerk. Eén van de opdrachten bestond uit zes afbeeldingen van Jezus. We moesten kort reageren op twee ervan, er een of meer uitzoeken die bij de opvattingen van Kierkegaard hoort/horen (we behandelden Erasmus, Kierkegaard en Jaspers) en zeggen welke afbeelding je het meest aansprak. Ik begreep dat De Bas zich had gebaseerd op What did Jesus look like? (2018) van Joan E. Taylor.

Dit boek diende ook Pieter van Os als leidraad bij zijn artikel over ’s Heilands hoofd in de Groene Amsterdammer (17 december 2020). Hij behandelde onder meer een bidprentje, dat hij hyperrealistisch noemde en dat een ander, zoals zijn vader, kunsthistoricus Henk van Os, wellicht als ‘kitsch’ zou bestempelen. ‘Kunst à la Bob Ross’, van wiens werk overigens tot 11 april 2021 een tentoonstelling is te zien in Museum MORE.
De afbeelding deed denken aan een uit de reeks van De Bas en was geschilderd in 1940 door Warner Sallman. Hij ging, formaat pasfoto, mee met de soldaten die de Tweede Wereldoorlog ingingen. Wat vooral opviel, waren de ‘wel heel helder blauwe ogen’. Een versuikerde versie van het Jezusbeeld dat vanaf zo’n beetje de twaalfde eeuw in Europa opgang deed: ‘lijzig, tikje esoterisch ogend (…): een man met een vlassig baardje, sluikhaar en amandelvormige ogen’.

Iets daarvan vond ik terug in Christus in de woestijn (1939) van Gustave Van de Woestyne (Museum voor Schone Kunsten Gent, zie afb.), dat ik uit de reeks afbeeldingen van De Bas koos als degene die mij het meest aansprak. We zien een Jezus met inderdaad sluikhaar, amandelvormige ogen en een dun, vlassig baardje. Verder was hij gladgeschoren. Hij droeg geen Byzantijns ogende mantel, maar een joods, wit gebedshemd en hij had de handen niet zoals op een Salvator Mundi-afbeelding, maar in een ritueel gebaar. Hij was alles bij elkaar eerder wat Van Os ‘fysiek onaanzienlijk’ zou noemen.
Ook een Jezus om als een bidprentje, formaat pasfoto mee te nemen de oorlog in? Ja. Juist zo’n afbeelding kan dichtbij komen als je zelf geestelijk of lichamelijk gewond bent geraakt. Bijvoorbeeld als je als Nederlandse soldaat in Uruzgan ‘moreel verwond’ bent, zoals ik een soldaat een collega hoorde omschrijven, door acties die nu opeens naar buiten komen. Omdat de tijd er rijp voor is. Zoals in 1939 dat was voor deze afbeelding. Een joodse Jezus.