Op z’n tijd gaan een of twee boeken die ik al dan niet naast of na elkaar lees, met elkaar in gesprek. Een enkele keer is dat ook een boek en een of meer schilderijen die ik op hetzelfde moment ‘tot mij neem.’ Dat is nu het geval met het boek De moeder aller vragen van Rebecca Solnit (Uitgeverij Podium) dat ik zeer recent las voor Literair Nederland en enkele schilderijen die ik zag op de tentoonstelling Matthijs Maris in het Amsterdamse Rijksmuseum. Dat zit zo.

De moeder aller vragen is de vraag: ‘Heb je eigenlijk ook kinderen?’ Solnit schrijft dat ze deze vraag zelf meermalen moest beantwoorden en in een andere vorm ook kreeg tijdens een lezing over Virginia Woolf: Waarom had Woolf geen kinderen? Een vraag die meestal aan vrouwen wordt gesteld en niet of nauwelijks aan mannen. Wat niet wegneemt dat het me al een paar keer op bordjes bij tentoonstellingen is opgevallen, dat er wordt meegedeeld dat de kunstenaar ongehuwd was.
Ik zou niet zover willen gaan als de docenten van de ISVW-cursus ‘Een andere kijk op Shakespeare’  afgelopen jaar, die stelden dat dit een element van het zondebokmechanisme volgens René Girard is, maar het geeft wel te denken.

Ook de bijschriften vielen op bij genoemde, prachtige expositie over Matthijs Maris (1839-1917), een van de kunstenaarsbroers Jacob, Willem en Matthijs die grotendeels in Parijs en Londen werkte. In de flyer staat bovendien dat hij er een ‘excentrieke levensstijl’ op nahield, dat zijn schilderijen ‘eigenzinnig’ zijn en dat hij er ‘uiteindelijk een kluizenaarsleven in zijn atelier’ op nahield. Ook het woord ‘bohemien’ valt. Maar zijn we daarmee op de hoogte van het innerlijke leven van Maris, dat wat hij juist bij uitstek op het doek zette?

Ik lees nog meer bijschriften. Eerst dat bij Doopgang in Lausanne (ca. 1862, Gemeentemuseum Den Haag, zie afb.), een schilderij van een jonge familie op de trappen van de kathedraal in Lausanne. Moeder draagt de dopeling, de vader loopt er met een klein jongetje naast, en ze worden voorafgegaan door een iets groter meisje dat een dik boek onder de arm heeft, wellicht een bijbel. Dat meisje heeft haar hoofd afgewend, staat er.
Dat laatste is ook het geval bij De spinster (zelfde tijd, zelfde museumcollectie). Hier drukt het weg gedraaide hoofd volgens het bijschrift op twijfel, zoals het op Keukenmeisje (1872, zie afb. rechts) duidt op het in gedachten wegdromen naar een andere wereld.

Alles bij elkaar leg ik er samenvattend iets meer in  – en dat, lees ik op een ander bijschrift, is volgens de kunstenaar toegestaan.  Het zou namelijk net zo goed een combinatie van de genoemde aandachtspunten op die bijschriften kunnen zijn: het meisje met, neem ik voor het gemak aan, de bijbel heeft haar hoofd afgewend omdat ze en/of twijfelt aan haar geloof (die leeftijd heeft ze wel) en/of weg droomt naar een andere wereld. Misschien doet ze het een en laat ze het ander niet na. Of Maris een gelovig iemand was, dat kom je op deze tentoonstelling niet te weten, maar het zou zomaar kunnen dat hij zijn eigen gevoelens ook hier, zoals in alle ‘concepties’ aan het doek toevertrouwde: twijfelend én zijn heil zoekend in een andere dimensie, allebei tezamen.
Het wil er bij mij meer in dan dat hij vooral ‘excentriek’ was, ‘eigenzinnig’, ‘kluizenaar’ en ‘bohemien.’ Maar misschien zegt het ook meer over mij dan over Maris. Dat zou ook zomaar kunnen.